Jeżeli w historii Stanów Zjednoczonych występowałby bohater narodowy na miarę ks. Józefa Poniatowskiego z pewnością już od kliku dekad bylibyśmy karmieni filmami i serialami poświęconymi jego osobie. A kolejne remake’i uzmysławiałyby nam jak zmienia się postrzeganie historii przez każde wchodzące w życie pokolenie. Jest to postać bardzo barwa i stanowi atrakcyjny materiał dla stworzenia ciekawej zbeletryzowanej historii. Z jednej strony bohater narodowy i waleczny żołnierz, a z drugiej strony członek skompromitowanej rodziny królewskiej i niezbyt sprawny polityk. Znany był z honoru i wspaniałomyślności, ale i z hulanek i rozpustnego życia. Przystojny ks. „Pepi”, choć przez całe życie obcował wśród najbardziej wytwornych i wpływowych kobiet swojej epoki, nigdy się nie ożenił.
Dorastał pod kuratelą i wsparciem Króla Stanisława Poniatowskiego, który był jego stryjem. Być może bezdzietny Król miał w stosunku do niego ambitne plany dynastyczne? Należy pamiętać, że pierwsze zwycięstwo oręża polskiego od czasu Bitwy Wiedeńskiej było pod jego komendą. Batalia pod Zieleńcami mogła być druzgocącą klęską rosyjskich wojsk inwazyjnych, gdyby książę miał nieco więcej doświadczenia i wiary we własne siły. Nadrobił to jednak osobistą odwagą, za co został uhonorowany, razem z gen. Tadeuszem Kościuszką, nowo ustanowionym orderem Virtuti Militari.
Późniejsze czasy były już dla księcia mniej heroiczne. Jako bliski krewny króla, pomimo swojego osobistego zaangażowania w wojnę obronną, był przez opinię publiczną napiętnowany zdradą ideałów Konstytucji 3. Maja. Następnie kapitulancka polityka Króla Stanisława Poniatowskiego doprowadziła do zupełnego unicestwienia Rzeczypospolitej i to w jak najgorszym stylu. W pierwszych latach doby rozbiorów Poniatowski zaliczył najmniej chwalebny okres swojego życia. Były to lata umizgów do zaborczych władców i ich administracji. Książe jako bankrut polityczny i żołnierz przegranej sprawy pogrążył się w hulaszczym i nihilistycznym życiu. Pewnie alkoholem, zabawą i licznymi kurtyzanami chciał przyćmić smutek po złamanym, jakby się wydawało, życiu. Myślę, że ten okres totalnego upadku moralnego księcia zaważył na jego przyszłych desperackich decyzjach w dobie upadku Napoleona.
Dla mnie w tym okresie życia księcia istnieje tylko jedna „biała karta”. Mianowicie: po śmierci pogardzanego króla Stanisława Augusta poczuwał się on do odpowiedzialności za cały ród Poniatowskich i wziął na siebie odpowiedzialność cywilną za materialną spuściznę po królu, który poza bankructwem swojej mętnej polityki był całkowitym bankrutem majątkowy z całym zastępem bezlitosnych wierzycieli. Ks. Józef dzięki swoim włościom i przychylności ze strony adorowanych zaborców był w stanie wyprostować te kwestie.
Gdy epopeja napoleońska fizycznie przeniosła się na ziemie polskie, Poniatowski z zapałem zaangażował się w odbudowę polskiej państwowości pod protektoratem francuskim. W tym czasie osiągnął szczytowy punkt w swojej karierze wojskowo-politycznej, stawiając skuteczny opór odrodzonego Wojska Polskiego w bitwie pod Raszynem, a następnie błyskotliwą kampanią na tyłach wojsk austriackich. Ponoć najszczęśliwszą chwilą w jego życiu było odbicie prastarego polskiego Krakowa z rąk zaborcy, gdzie był owacyjnie witany przez roznamiętnioną ludność. Był to szczęśliwy czas dla Poniatowskiego oraz dla sprawy polskiej. Księstwo Warszawskie powiększyło się dwukrotnie, a Polacy coraz bardziej stawali się sojusznikiem Francji, a nie tylko jej klientem.
Punktem zwrotny była fatalna wyprawa na Moskwę. Która złamała wszystkie plany i wiele życiorysów. Ciekawy odnotowania jest fakt, że konne oddziały poniatowskiego grasowały w tym czasie kilkadziesiąt kilometrów na wschód od Moskwy (sic!).
Rok 1813 był czasem największej próby dla księcia. Realizm polityczny i koniunkturalizm wzywał do porzucenia sprawy napoleońskiej i pokajanie się przed triumfującym Carem Aleksandrem I. Gdy kolejni polscy działacze przechodzili na stronę państwa koalicji, Poniatowski podjął brawurową decyzję, aby walczyć do końca przy boku Napoleona i jego wizji Europy. Myślę że w tym miejscu książę, który przeżył już raz swój upadek w czasie ostatniego rozbioru, gdy musiał płaszczyć się o łaski nowych panów, nie mógł zdobyć się na pragmatyczną decyzję i wybrał romantyczny, ale i fatalny koniec. W bitwie narodów pod Lipskiem sojusznicze wojska francuskie wysadziły przed nosem polskich oddziałów ostatni most do przeprawy. Gdy raniony książę próbował się przeprawić przez Elsterę został zastrzelony omyłkowo przez Francuzów- straszna ironia losu.
Wydawałby się, że ta całopalna ofiara Poniatowskiego i resztek wojsk polskich była fanfaronadą i lekkomyślnością ze szkodą dla kraju. A jednak stało się inaczej. Bohaterska śmieć ks. Józefa Poniatowskiego odbiła się echem w całej monarchicznej Europie. Była ona uosobieniem całego pokolenia polskich patriotów którzy przez 20 lat od upadku Rzeczpospolitej walczyli u boku i w sojuszu z Francją. Efekt, zwycięskie mocarstwa zaborcze, które miały wymazać Polskę z mapy Europy utworzyły kadłubowe twory państwowe z Królestwem Kongresowym na czele. Nasz naród dzięki heroicznej postawie w dobie wojen napoleońskich odzyskał szacunek do samego siebie, a bohaterowie tacy jak ks. Józef byli pokrzepiającym przykładem dla przetrwania kolejnych stu lat niewoli.

Jeżeli w historii Stanów Zjednoczonych występowałby bohater narodowy na miarę ks. Józefa Poniatowskiego z pewnością już od kliku dekad bylibyśmy karmieni filmami i serialami poświęconymi jego osobie. A kolejne remake’i uzmysławiałyby nam jak zmienia się postrzeganie historii przez każde wchodzące w życie pokolenie. Jest to postać bardzo barwa i stanowi atrakcyjny materiał ...