22 listopada 1963. Czarny Lincoln dumnie przemierza wypełnione tłumami gapiów ulice Dallas. Dwóch agentów Secret Service, gubernator Texasu Connally wraz z małżonką Nellie oraz Pierwsza Para: największy gwiazdor polityki USA John Fitzgerald Kennedy i uwielbiana Jackie w eleganckim różowym kostiumie. O godzinie 12:29 kawalkada wjeżdża na Dealey Plaza, mijając Teksaską Składnicę Książek Szkolnych. W jednym z okien czai się Lee Harvey Oswald. Już tylko sekundy dzielą świat od momentu, w którym radosne przedstawienie zamieni się w krwawą tragedię. W tym właśnie momencie Kennedy stanie się symbolem wielkości i świetności, a jego kadencja zyska miano ‘ery Camelota’. Bo nic nie rozczula bardziej, niż krwawa śmierć męczennika, prawdziwego czy wyimaginowanego.

Padają trzy strzały. Pierwszy jest niecelny. Drugi rani Kennedy’ego w szyję. Trzecia kula trafia prezydenta bezpośrednio w tył czaszki (słynna klatka 313 w amatorskim filmie Abrahama Zaprudera), a następnie rozpryskuje się na małe kawałki, uniemożliwiając identyfikację broni, z której ją wystrzelono. Czy Oswald, w istocie przeciętny strzelec, mógł być jedynym zamachowcem? A może istniał drugi strzelec? Trzeci strzelec? Krzyżowy ogień? CIA? Castro? Ktoś z rządu? Kosmici? Te pytania od pół wieku elektryzują opinię publiczną. Komisja Warrena oraz szereg kolejnych komisji nie znalazły w pełni przekonujących odpowiedzi. Późniejsze wykluczające się nawzajem konkluzje i domysły jeszcze bardziej zagmatwały sprawę. Najnowsze badania wskazują, że 80% Amerykanów nadal nie wierzy w oficjalne wyjaśnienia. Wybitny dziennikarz, laureat Nagrody Pulitzera Stephen Hunter przedstawia własną, sfabularyzowaną wersję wydarzeń. Rolę dociekliwego detektywa pełni Bob Lee Swagger, były snajper znany z poprzednich powieści autora.

Zaczyna się od drobnostki, starego męskiego płaszcza poplamionego płynem do czyszczenia broni, znalezionego w budynku Dal-Texu, stojącym naprzeciwko Składnicy. Wiele lat później pewien człowiek zaczyna zbliżać się do odkrycia związanego z płaszczem spisku, którego celem było zabicie Kennedy’ego. Człowiek ten natychmiast zostaje zamordowany. Na prośbę wdowy po nim Swagger, niejednokrotnie narażając życie, rozpoczyna prywatne dochodzenie, mając przy okazji nadzieję na załatwienie pewnej osobistej kwestii z przeszłości. Krok po kroku dopasowuje elementy układanki, analizuje powszechnie znane dokumenty, przetrząsa rosyjskie archiwa. Zadaje pytania wcześniej bagatelizowane. Do jakich wniosków dojdzie? Komu tak bardzo zależy na tym, by prawda nie ujrzała światła dziennego?

Hunter na żywo śledził rozwój listopadowych wydarzeń (był wtedy w ogólniaku) i jak sam pisze przez następne 49 lat zaliczył chyba wszystkie stacje drogi krzyżowej teorii o zamachu na Kennedy’ego. Uzbierał ogromną ilość materiałów, odwiedził kluczowe miejsca, własnoręcznie przetestował identyczny jak użyty przez Oswalda karabin Mannlicher-Carcano kaliber 6,5 mm, takie same naboje i celownik. W „Trzeciej kuli” uwzględnił potwierdzone przez policję i FBI fakty oraz wyniki śledztw, dzięki czemu skonstruowana przez niego historia nie jest stekiem wziętych z księżyca bzdur, a przynajmniej nie wydaje się nim być z punktu widzenia czytelnika choćby ogólnie obeznanego z tematyką (recenzentka, jak sądzi, zalicza się do grupy ogólnie obeznanych). Rzecz jasna to wciąż tylko zręczna beletrystyka, wszak nie można zaprzeczyć, że jest logicznym majstersztykiem. Skłania do myślenia.

Słuszną uwagę poświęca autor, a raczej główny bohater, Oswaldowi. Analizuje jego życiorys, cechy charakteru i poglądy, wskazując na czynniki, które mogły skłonić go do podjęcia decyzji o zabójstwie. Nie myśl o nim jak o człowieku (…). Myśl o nim jak o agencie, o serwomechanizmie, anonimowym wybryku historii, który zrobił to, co zrobił – a tym masz rozgryźć, jak tego dokonał. Obudził się pewnego dnia i postanowił zabić prezydenta?. Dlaczego trafił dopiero za trzecim razem, gdy cel znacznie się oddalił? Dlaczego trzecia kula eksplodowała? I znów: czy na pewno działał sam? A może został po prostu wrobiony?

Żeby się w tym wszystkim dokładnie zorientować i wydać bezstronny osąd, trzeba by być ekspertem w stu dziedzinach. Lekarze nie znają się na broni, a ci, co się na niej znają, nie wiedzą nic o mafii, eksperci od mafii nie mają pojęcia, jak działa CIA, a ci od CIA w życiu nie mieli do czynienia z Kubańczykami, dlatego prędzej czy później zaczynamy oceniać coś, o czym tak naprawdę nic nie wiemy, i w rezultacie wychodzi z tego jedna wielka bzdura. Hunter, tak jak cytowany bohater jego książki, jest tego świadom, toteż decyduje się na mądrą rzecz: mianowicie nie usiłuje wyjaśnić wszelkich możliwych aspektów sprawy; zamiast tego skupia się na tym, na czym się naprawdę zna: na broni. Imponująca jest tutaj szczegółowość opisów i mnogość balistycznych pojęć, co z drugiej strony może jednak nieco męczyć. Mnie bynajmniej nie męczyło, a jestem kobietą! Pewnie dlatego, że książka spełnia najważniejszy warunek: totalnie pochłania i wciąga. Zwłaszcza gdy autor wprowadza drugiego narratora – jednego z głównych uczestników spisku.

„Trzecia kula” stanowi doskonały przykład na to, że z tak złożonego, setki razy przerabianego, acz wciąż pełnego niejasności tematu można utkać porządną, pasjonującą powieść. Skok na kasę w związku z rocznicą? Jeśli tak, to skok naprawdę na poziomie.

Marta Gęsigóra