Jakub Szamałek sprawia, że powraca mi zainteresowanie starożytną Grecją i Rzymem. „Mitologia” Parandowskiego to jednak tylko mitologia, podręczniki do historii z kolei przedstawiają suche fakty i całkiem ‘nieżyciowe’ aspekty życia starożytnych. „Morze Niegościnne” łącząc kryminalną fikcję z faktami historycznymi pokazuje, co dzieje się na ‘drugim planie’ antyku.

Starożytność. Bospor nad Morzem Czarnym. Goszczący u archonta Satyrosa poseł z Teodozji zostaje zabity w niewyjaśnionych okolicznościach. Kruchy pokój pomiędzy sąsiadującymi miastami wisi na włosku. Zero wsparcia ze strony najnowszych narzędzi współczesnej kryminalistyki. Do tego żadnego detektywistycznego geniusza, w stylu Sherlocka Holmesa czy Herculesa Poirot. Brak jakichkolwiek śladów wskazujących podejrzanych czy nadających ogólny kierunek poszukiwań. Leochares, główny bohater książki, dostaje od władcy Bosporu propozycję nie do odrzucenia. Albo znajdzie zabójcę posła i zostanie obsypany złotem, albo pożegna się ze swoją rodziną i własnym życiem. Proste? Chyba nie.

Jakub Szamałek pokazał, że mimo wielu argumentów przeciwko, jest to nadal podatny grunt dla fabuły powieści detektywistycznej czy kryminału. Nawet, bardziej ciekawy, ponieważ nijak nie można zaadaptować w nim oklepanych motywów z książek kryminalnych popularnych autorów (Jeffery Deaver, Val McDermid) czy seriali (CSI, NCIS) bez mocnego naginania ówczesnej rzeczywistości. Wymuszona kreatywność musiała przynieść inne rozwiązania i jak się okazuje z całkiem zadowalającymi efektami.

Jednak byłby to nadal całkiem zwykły kryminał, gdyby nie pasja autora, która znalazła swoje odzwierciedlenie na kartach „Morza Niegościnnego”. Archeologia stosunków międzyludzkich do tej pory brzmiała dla mnie raczej jak temat pracy doktorskiej. Autorowi pozwoliła przekuć swoją wiedzę w tym zakresie na bogate i niezwykle wiarygodne tło, i drugi plan powieści. Opisy życia codziennego, struktura społeczna i charakterystyczne zachowania poszczególnych jej warstw dają zdecydowanie lepszy obraz tamtych czasów niż niejeden podręcznik do historii. Ubarwiają i uwiarygadniają powieść w takim stopniu, że na koniec za konieczne uznałem doczytanie adnotacji o elementach fikcyjnych.

Na uwagę zasługują również przypisy. Jest ich wyjątkowo dużo jak na powieść tej objętości i w takim samym stopniu pomagają, jak i przeszkadzają. Po pierwsze, hurtowo wyjaśniają specyficzne terminy i pojęcia, nie ważne, czy są znane każdemu nastolatkowi czy tylko nielicznym profesorom o wąskiej specjalizacji. Po drugie, rozwijają opis tła historycznego i sytuacji geopolitycznej. Czasem denerwują, częściej pomagają, ale w sumie stanowią wartościowy, edukacyjny element tej powieści.

Jakub Szamałek napisał powieść, która poza wciągającą lekturą może być również świetną pomocą dydaktyczną na lekcjach historii. Chociaż, tak właściwie każdemu z Nas przydałoby się doszkolenie z Antyku. Dlaczego więc nie połączyć przyjemnego z pożytecznym?? „Morze Niegościnne” wydaje się być do tego idealne.

Robert Fryga