„Czarne” to powieść niezwykła, niepodobna do niczego, z czym do tej pory dane mi było się zetknąć, w dodatku wymykająca się wszelkim gatunkowym klasyfikacjom.

W swym wydźwięku powieść przypomina bardzo osobisty i intymny pamiętnik, w którym główna, do końca bezimienna, bohaterka przeplata swą teraźniejszość dziejącą się w roku 1935 ze wspomnieniami z przedwojennych (mowa oczywiście o I wojnie światowej) lat dzieciństwa i wczesnej młodości. W tle tych podróży w przeszłość stale przewija się Czarne – letnia rezydencja należąca do rodziny bohaterki, gdzie każdego roku wraz z braćmi, starszym Franciszkiem i młodszym Stasiem, spędzała wakacje. W Czarnem znajomy jest każdy kąt, zapach kurzu i skrzypienie podłogi, każde drzewo w lesie rozpościerającym się tuż za ogrodzeniem, każdy kamień w płytkim nurcie Czernianki. I tylko miesiące tam spędzone wydają się mieć w życiu bohaterki jakiekolwiek rzeczywiste znaczenie.

Trzydziestopięcioletnia kobieta, którą poznajemy w zalanym słońcem ogrodzie ośrodka dla nerwowo chorych, nie pierwszego zresztą w jej życiu, tak naprawdę nigdy nie przestała być tą dziewczynką z poobijanymi kolanami, ze skórą upstrzoną śladami po ugryzieniach komarów, budującą nietrwałe tamy w rzecznym nurcie. Dorosłość zdaje się do niej zupełnie nie pasować, niczym zbyt szeroka, a jednocześnie krępująca ruchy koszula, a dzieciństwo, zakończone tak nagle i nieodwołalnie, wbrew wszystkiemu stale dopomina się należnego mu czasu i uwagi. Jakże wszak nie tęsknić za czasami, kiedy nierealność nie walczyła jeszcze z realnością, przemycając w nią siebie kawałek po kawałku? A nawet jeśli już wtedy ze światem rzeczywistym działo się źle, dziecięcy umysł radził sobie z tym w sposób boleśnie niedostępny dorosłym.

Bohaterka, mówiąc o sobie teraźniejszej i tej ze wspomnień, snuje opowieść skierowaną do wewnątrz, a jednak pełną bodźców zmysłowych oddziałujących na czytelnika w sposób równie intensywny, jak oddziaływać mogły na nią samą. Płynąc wraz z potokiem jej poetyckich niemal słów, nie sposób nie zanurzyć się w atmosferze dni wciąż jeszcze nabrzmiałych soczystą pełnią lata, a jednak podrażniających zmysły tą nieuchwytną zmianą w powietrzu, zapachem nadchodzącej jesieni.

Wraz z dorastaniem w smak soku malinowego wkrada się ziemista gorycz i cierpkość, długo pozostająca na języku, a na jaw wychodzi, iż nagrzane słońcem, beztroskie dzieciństwo okazać się może kłamstwem. Bo jak ufać własnym wspomnieniom, kiedy świat wokoło pełen jest szpecących jego ciało błędów, powstających, gdy ktoś, przechodząc ulicą czy przejeżdżając samochodem, pociągnął za sobą przyszłość? I jak wierzyć sobie samej, kiedy umysł, jeszcze przed momentem potykający się o nierealność, niezdolny do jej zaakceptowania, nagle zaciera granice pomiędzy możliwym i niemożliwym?

Bohaterka wydaje się samej sobie jedyną osobą, która dostrzega, że czas nie płynie prawidłowym torem, że przesuwany jest to w przód, to znów w tył, a w mechanizm świata wkradają się ziarna pomyłek. Zagłębia się więc w samą siebie oraz w swą przedziwną relację z teatralną aktorką, Jadwigą Rathe, w metafizyczną nić, którą ta kobieta wplotła w jej życie i którą nierozerwalnie połączyła los swój i bohaterki. Dosłownie i w przenośni podróżuje do Czarnego z czasów dzieciństwa, by tam szukać odpowiedzi. Czy znajduje, trudno tak naprawdę orzec, gdyż chyba ostatnią rzeczą, jaką można powiedzieć o książce Anny Kańtoch jest to, by była jednoznaczną.

„Czarne” zachwyca już od pierwszych stron. Stanowi ucztę dla wszystkich zmysłów i wykracza poza ich granice. Pełna głębokiej intymności, nieoczywistego erotyzmu, beztroski, lekkiej jak włosy unoszone przez wiatr melancholii, spływającej po szybach strugami deszczu i niepokoju, mającego przejmujący zapach butwiejących liści, odciska na czytelniku swoje piętno, przyspiesza bicie serca, trąca struny najgłębiej skrywanej wrażliwości. Nie sposób nie zachwycić się tym, jak pięknie i trafnie pisze Anna Kańtoch o ulotności wspomnień, ujmując w słowach to, co umyka, czego nie sposób nazwać. Jeśli jest cokolwiek, co mogę powieści zarzucić, to tylko to, że skończyła się tak szybko, pozostawiając po sobie drżenie rąk, dziesiątki pytań i słodko-gorzki posmak w ustach.