Rodzina w życiu każdego człowieka zajmuje niezwykle istotne miejsce. Nieważne, czy próbujemy od niej uciec, czy też nie chcemy jej opuścić. W końcu każdy z nas jest pewną sumą zaobserwowanych zachowań. A skąd czerpiemy pierwsze doświadczenia jak nie z najbliższego środowiska? Najpierw naśladujemy mamę i/lub tatę, czasem rodzeństwo, a nawet i dziadków. Dopiero potem czerpiemy wzorce z dalszego otoczenia, czyli przyjaciół i znajomych. Człowiek jest zwierzęciem stadnym i poza społeczeństwem czuje się nieswojo.

Po lekturze książki „Poufne” Mikołaja Grynberga jestem w stanie stwierdzić, iż autor doskonale rozumie, czym jest rodzina. To nie tyle ludzie, ile zbiór wspólnie spędzonych momentów, chwil. Rzecz jasna, tych zabawnych, jak i tych smutnych; tych znanych wszystkim, a także tych poufnych. Dzięki temu po raz kolejny uświadamiam sobie, że każda rodzina jest do siebie podobna, a jednocześnie bardzo różna. Tym większy uśmiech na twarzy, kiedy można dostrzec, iż pewne zachowania lub odzywki powtarzają się, stosowane są w podobnych kontekstach.

„Poufne” opowiada historię żydowskiej rodziny na przestrzeni kilku pokoleń. Poznajemy więc małżeństwa, które mają dzieci i wnuki, obserwujemy, jak cierpią, a także cieszą się z małych rzeczy. Autor powoli i niechronologicznie odsłania przed nami tajemnice, romanse, zdrady, sukcesy. Gdzieś tam w tle wciąż pobrzmiewa echo wojny i cierpień z tym związanych, jednak z każdym kolejnym pokoleniem anegdoty opowiadane przez starsze pokolenia tracą na zrozumieniu. Z tej kolorowej mozaiki wyłania się wzruszająca i niekiedy zabawna historia, historia rodziny, która wcale mocno nie różni się od innych, znanych nam lepiej.

Grynberg oszczędnie, nie rozpisując się niepotrzebnie, przedstawia nam zbiór anegdot o zwyczajnej żydowskiej rodzinie. Z każdej historyjki bije ciepło, ale i pewien upór. Autor w swych krótkich relacjach przekazuje czytelnikowi ogromny ładunek emocjonalny, a także skondensowaną treść dotyczącą uniwersalnych prawd o życiu. Z niezwykłą lekkością i prostotą obnaża cynizm ludzkich postaw, a także z dumą podkreśla, że w tak zwariowanym świecie poradzi sobie tylko osoba myśląca. Zresztą, co ja wam będę wszystko tłumaczyć. Gwarantuję dużą przyjemność z wyłapywania ukrytych (mniej lub bardziej) treści podczas lektury.

Autor wprost o tym nie pisze, ale tłem dla tych opowieści jest II wojna światowa i związany z nią holocaust. Bezpośrednich nawiązań do tego wydarzenie jest niewiele, ale – jak to zwykle bywa – dużo ważniejsze jest to, o czym wprost się nie pisze, co jedynie wynika z zachowania bohaterów. Bardziej wnikliwy czytelnik wyłapie, co jest efektem traumy wynikającej z wojny. Ktoś stwierdzi, że to łza spływająca po policzku, ktoś inny, że niezwykła potrzeba bliskości.

„Poufne” wybrzmiewa jako bardzo osobista książka. Ten zlepek opowieści pochłania czytelnika. Nie tylko dlatego, że autor nam ufa, wierzy, że zrozumiemy jego intencje, a także odkryjemy to, co zakryte. Grynberg przede wszystkim wie, że najdłuższy cień rzucają wydarzenia z przeszłości, która już dawno się skończyła. A jednak trwa. W duszy, sercu. A teraz i w nas wszystkich.

Michał Wnuk