Jesteśmy społecznością, która kocha książki

„Przejmujący opis wojny”, zapewniali. „Porywające studium odwagi i siły przebaczenia”, obiecywali. I rzeczywiście, przejęłam się. Wpierw tym, że ta powieść taka boleśnie słaba. Później faktem, że Prószyński wydał literackiego bubla. W końcu zaś zobaczyłam, ile ten bubel ma pozytywnych opinii.

Koszmarek podzielony jest na trzy części. Bohaterem pierwszej z nich jest Mika, polski Żyd mieszkający na stałe w Nowym Jorku. Pewnego dnia spacerujący z wnukiem mężczyzna widzi plakat reklamujący przedstawienie o lalkarzu z warszawskiego getta. Na głównym bohaterze zapowiedź sztuki robi ogromne wrażenie: powracają do niego wspomnienia z czasów wojny. Mika postanawia opowiedzieć wnukowi o latach spędzonych w getcie i o tym, jak dzięki przedstawieniom lalkowym zdołał przeżyć i uratować wiele innych istnień.
Część druga pisana jest z perspektywy Maxa – hitlerowca, któremu Mika zawdzięcza przetrwanie. Po wojnie Max trafia do łagru, udaje mu się jednak stamtąd uciec i dotrzeć do Niemiec. Byłemu żołnierzowi trudno jest się odnaleźć w nowej rzeczywistości. Życie nie przynosi satysfakcji, żona i syn wydają się zupełnie obcy, bohater przez długi czas zmaga się z depresją. Temat sam w sobie ma ogromny potencjał. Nie łudźcie się jednak – potencjał ten został przez pisarkę całkowicie zmarnowany.
W ostatniej części odnajdujemy zapowiadaną na okładce siłę przebaczenia. Wnuczka Maxa spotyka się z Miką i jego rodziną i oddaje starcowi pacynkę, którą jej dziadek dostał od młodego Miki w warszawskim getcie. Lalka powraca do właściciela, jest (przynajmniej w zamyśle autorki) wzruszająco i patetycznie. Koniec. Kurtyna opada. Czytelnik może odetchnąć z ulgą.

O ile części drugą i trzecią prędko puszcza się w niepamięć, o tyle ta pierwsza jest źródłem długo utrzymującej się irytacji. Opisy życia w getcie prawdopodobnie miały być wstrząsające, są jednak co najwyżej naiwne. Nie czuje się nieszczęścia zamkniętej w za murami ludności, żadnego wrażenia nie robi opis panujących tam potwornych warunków. Nic zresztą dziwnego. W mieszkaniu Miki niby ciasno, a jednak miejsca pod dostatkiem. Mimo braku żywności zawsze udaje się zdobyć warzywa na zupę (ba, w 1942 roku nasi bohaterowie piją herbatę!). Niby straszliwe niebezpieczeństwo czai się na każdym kroku, ale Mice udaje się wyjść cało z każdej opresji.
Nędza szpitala dziecięcego i sierocińca doktora Korczaka (o, przepraszam, „Janusza”), trupy na ulicach i bestialstwo Niemców ukazane zostały w sposób tak nijaki i powierzchowny, że trudno się całym tym koszmarem jakoś mocniej przejąć. Straszliwą porażką są opisy przedstawień teatru lalkowego oraz sceny, w których bohaterowie narażają swoje życie - chociażby przy wynoszeniu z getta małych dzieci czy w czasie powstania. Weaver ewidentnie nie miała pomysłu ani umiejętności, by opisać te wydarzenia w sposób wiarygodny.

Język powieści – co tu dużo mówić – marny. Mnóstwo koszmarnie irytujących zdrobnionek, idiotyczne porównania, słownictwo tak proste, że byłam już gotowa uznać tę książkę za przeznaczoną dla naprawdę młodych odbiorców. Ale nie! W takiej nie byłoby raczej ani słowa na temat reakcji ciała Miki na widok półnagich tancerek albo o tym, jak bohater miłował swoją cioteczną siostrę. Również w sensie biblijnym.

Jeszcze jedna kwestia nie daje mi spokoju: sposób, w jaki w książce przedstawiono Polaków. Podczas swojej opowieści Mika niejednokrotnie zastanawia się, dlaczego ludność polska nie pomogła Żydom. Czemu Polacy bezczynie przyglądali się coraz śmielszym poczynaniom okupanta? Dlaczego bez protestu pozwolili zamknąć starozakonnych w getcie i nie przybyli im z odsieczą nawet podczas powstania?
Gdyby tę powieść napisała osoba choć trochę kompetentna, uznałabym, że taka jest kreacja postaci. Że oto mamy starego, rozgoryczonego człowieka, który w Warszawie stracił wszystkich swoich bliskich i przez to w Polakach widzi wyłącznie ludzi z radością patrzących na holocaust. Muszę tutaj podkreślić, że daleka jestem od twierdzenia, że wszyscy Polacy byli idealni. Wiem również, że poglądy wygłaszane przez książkowe postacie nie są poglądami autora. Nie podoba mi się jednak, że Weaver przedstawiła światu Polaków jako ludzi, którym w czasie okupacji żyło się lekko i przyjemnie; którzy bez większego problemu mogli udzielić Żydom wsparcia, ale w swej obojętności tego nie zrobili. Narzekania Miki na to, że warszawiacy nie pomogli nawet w czasie powstania w getcie, są dla mnie najlepszym dowodem na pisarską głupotę, ignorancję i zupełny brak wiedzy o życiu w okupowanej Polsce.

Zamiast marnować czas na czytanie tego chłamu, zapoznajcie się ze wspomnieniami osób, które rzeczywiście koszmar getta przeżyły. Oszczędzicie sobie nerwów i poznacie relacje świadków, a nie osoby, której głupiutka i nieumiejętna pisanina zanudza, denerwuje i stanowi obrazę dla historii.

„Przejmujący opis wojny”, zapewniali. „Porywające studium odwagi i siły przebaczenia”, obiecywali. I rzeczywiście, przejęłam się. Wpierw tym, że ta powieść taka boleśnie słaba. Później faktem, że Prószyński wydał literackiego bubla. W końcu zaś zobaczyłam, ile ten bubel ma pozytywnych opinii.

Koszmarek podzielony jest na trzy części. Bohaterem pierwszej z nich jest...