Książka Doroty Kowalskiej to zapis rozmów z nauczycielami o problemach polskiej szkoły, przeprowadzonych w szczególnym dla niej momencie, czyli tuż po kwietniowym strajku. Masowe protesty wyzwoliły w nauczycielach wiele emocji, zaczęli oni głośno mówić o wszystkich problemach, z jakimi mierzą się na co dzień, odnosić się do głęboko zakorzenionych w społecznej świadomości mitów związanych z zawodem nauczyciela.

Te najbardziej krzywdzące środowisko nauczycielskie sprowadzają się do konkluzji, że skoro nauczyciele pracują mniej niż przeciętny Kowalski, to nie powinni za swą pracę oczekiwać większych pieniędzy, zwłaszcza że mają dwa miesiące wakacji, ferie i długie przerwy świąteczne. Tylko czy rzeczywiście pracują mniej? Mówi się tylko o godzinach, które nauczyciel spędza przy tablicy, zupełnie ignorując czas poświęcony na przygotowanie do zajęć, sprawdzanie prac, rady pedagogiczne, wypełnianie dokumentacji, wycieczki. Niektórzy idą w swoich komentarzach jeszcze dalej, mówiąc, że przecież to tzw. zawód z misją, i jako taki powinien być wykonywany przez pasjonatów, którym nie przystoi liczenie kasy.

We wszystkich rozmowach kwestia kiepskiego wynagrodzenia schodzi na dalszy plan. Większość rozmówców ubolewa przede wszystkim nad brakiem autonomii nauczycieli, rozliczanych z realizacji podstawy programowej kosztem czasu poświęcanego uczniom, ich problemom. W szkole nastawionej na rywalizację, a nie współpracę, gdzie coraz mniej liczy się systematyczna praca w roku szkolnym, a bardziej egzaminy i przygotowanie do nich, nie ma czasu na poprawne, pełne relacje uczeń – nauczyciel. Uczeń otrzymuje jasny przekaz: uczę się, aby dobrze zdać egzamin i dzięki temu dostać się do dobrej szkoły. Ciągłe reformy w polskiej szkole nie służą nikomu, na pewno nie uczniom ani ich rodzicom, coraz bardziej zestresowanym i zdezorientowanym. Tym bardziej że nie idą za nimi większe zmiany jakościowe. Programy nauczania nie satysfakcjonują nikogo, są przeładowane, od dawna nie nadążają za zmieniającą się rzeczywistością. W czasach, kiedy codziennie jesteśmy bombardowani mnóstwem informacji, należałoby uczyć młodzież, jak informacje selekcjonować, jak sprawdzać ich wiarygodność, a nie wymagać, aby pamięciowo opanowywali duże partie materiału, zupełnie jak w czasach przed internetem, jakby nic się nie zmieniło. Należałoby kłaść większy nacisk na umiejętności, a nie na przyswajanie wiedzy czysto teoretycznej. Dzięki temu byłoby więcej czasu na kształtowanie wartościowych relacji i postaw. Postulaty wydawałoby się proste i logiczne, jednak pozostają w sferze marzeń większości nauczycieli.

Zupełnie oddzielnym problemem jest przygotowanie do pracy w zawodzie nauczyciela. Wszyscy rozmówcy Doroty Kowalskiej to doświadczeni pedagodzy, w swoim fachu osiągnęli najczęściej najwyższy stopień awansu zawodowego, są nauczycielami dyplomowanymi. Wspominając swoją nauczycielską drogę, są zgodni co do tego, że rozpoczynając pracę, nie byli dostatecznie przygotowani do zastanej w szkołach sytuacji. Zderzenie z rzeczywistością niejednokrotnie bywało bolesne, okupione stresem. Intuicyjnie czujemy, że jest to profesja specyficzna, wymagająca określonych predyspozycji, i nie każdy rozpoczynający pracę w szkole zostanie w niej na zawsze. Dziś często słychać głosy, że mamy do czynienia z negatywną selekcją do zawodu. W obliczu braku chętnych dyrektorzy zatrudniają każdego, kto chce pracę podjąć. Jedni okażą się wspaniałymi, zaangażowanymi nauczycielami, inni nie, nie może być inaczej. Jedno jest pewne – dalsze obniżanie prestiżu zawodu nauczyciela, ciągłe zmiany prowadzące do odpływu kadr, nie poprawią sytuacji, w jakiej polskie szkoły się znajdują.

Szkolnictwo nie może być obszarem, dzięki któremu próbuje się zbijać polityczny kapitał, nie kosztem dobrostanu młodzieży. Nie można podejmować decyzji o likwidacji gimnazjów w oparciu o obiegowe społeczne opinie, jakoby się nie sprawdzały, zwiększać pensum nauczycieli, bo część wyborców twierdzi, że pracują mniej od innych. Propozycje zwiększenia pensum, jeśli zostaną urzeczywistnione, w połączeniu ze zlikwidowanymi gimnazjami będą dla wielu nauczycieli oznaczały spore kłopoty. Część z nich nie otrzyma w swojej szkole liczby godzin zapewniającej etat. Będą zmuszeni szukać dodatkowego zatrudnienia w innej placówce, przez co ich efektywność i zaangażowanie spadnie. To tylko wierzchołek góry lodowej, mnożących się problemów, które pogłębiają kryzys w oświacie.

Książka potrzebna, przybliża dylematy, przed jakimi stają dziś nauczyciele i to, jak przekładają się one na jakość polskiej edukacji. Jest głosem tych, którym, co niewiarygodne, dalej się chce. Mimo niechęci coraz bardziej roszczeniowego społeczeństwa i postawy rządzących mówią, że dzieci i młodzież są fantastyczne. Szkoda, że zaczyna brakować im czasu, aby z młodzieżą po prostu być – nie tylko nauczać, ale także wychowywać. Szkoda, że muszą walczyć o uznanie dla swojego codziennego wysiłku.

Monika Kurek