RECENZJA PRZEDPREMIEROWA – PREMIERA 1 PAŹDZIERNIKA

Wiktor Pielewin to współczesny prozaik rosyjski, który w swojej twórczości nawiązuje do dzieł literatury światowej, a także realiów postsowieckiej Rosji. Jego powieści charakteryzuje mieszanka science-fiction, kultury popularnej i mistycyzmu, która służy za materię postmodernistycznym wywodom. Pielewin ukończył kurs twórczego pisania w Instytucie Literatury, zaistniał publikacją opowiadania „Koldun Ignat i ludi” w 1989 roku, a przez następne lata pisywał dalsze krótkie formy i publikował na łamach różnych czasopism. W 1992 zebrane opowiadania Pielewina ukazały się drukiem w książce „Niebieska latarnia”, za którą otrzymał rosyjską nagrodę Bookera. Sztuki teatralne oparte na jego opowiadaniach są z powodzeniem grywane w Moskwie, Londynie czy Paryżu. French Magazine włączył Pielewina w spis 1000 najbardziej znaczących współczesnych działaczy światowej kultury (opis pochodzi ze strony internetowej Wydawnictwa Psychoskok).

1 października swoją premierę ma najnowsza przetłumaczona na język polski książka Wiktora Pielewina, „S.N.U.F.F.”. Narratorem powieści jest Damilola Karpow, operator wiadomości na żywo. Jego praca polega na kręceniu tytułowych snuffów, których celem jest jak najgorsze przedstawienie wrogów (Orków), aby możliwe było wszczęcie z nimi wojny. Snuffy (Special Newsreel Universal Future Film) to reżyserowane wiadomości, których istotę stanowi przemieszanie elementów realistycznych z wymysłem, co niezmiernie przypomina dzisiejszą medialną propagandę – media pokazują to, co chcą, aby wywrzeć jak najlepszy efekt na widzach, często pomijając najważniejsze fakty. Prawda jest jednak zawsze tam, gdzie siła, czyli kamera, więc bardzo łatwo ukazać Orków jako wrogo nastawioną populację, która w rzeczywistości nie ma szans wygrać z uzbrojonymi w bojowe maszyny ludźmi. Okazuje się jednak, że Orkowie są takimi samymi ludźmi, jak mieszkańcy Bizantium (Big Biza) – kuli zawieszonej nad orkową Urkainą, którą zamieszkuje około 30 milionów ludzi. Bizantium w tym kontekście może stanowić metaforę Zachodu, do którego „dzika” i zacofana ludność (Orkowie) chce wyjechać w poszukiwaniu lepszego życia.
Nazwa Urkaina niezmiernie kojarzy się ze współczesnym państwem, Ukrainą, a konflikt ludzie-Orkowie może przypominać konflikt między Rosją a Ukrainą. Wydaje mi się jednak, że to przesłanie jest bardziej uniwersalne i może odnosić się do konfliktów między dowolnymi państwami. Jak wspomina narrator, w Syberii od 300 lat nie ma już narodowości, co związane jest z licznymi przesiedleniami ludności, wobec tego sami Orkowie nie wiedzą, kim w rzeczywistości są – nie mają nazwisk a numery na prawej ręce, które stanowią o ich istnieniu – co bardzo przypomina czasy obozów koncentracyjnych i robienia z więźniów własnych wrogów. Przekonanie Damiloli o wyższości ludzi nad Orkami bardzo przypomina pogląd o istnieniu nadczłowieka, co możemy zauważyć już u Fiodora Dostojewskiego. Ludzie mogą zabijać Orków, bo każdy z nich z natury jest zły (nie ważne, że takie mniemanie rozpowszechnione jest za sprawą przekłamanych i reżyserowanych snuffów), a zbrodnię uzasadnia się wyższością idei wyeliminowania tego zła ze świata. Czasy obozowe przypomina nam również nazwa stowarzyszenia GUŁAG (skrót od cerkiewno-angielskiego Gay, Lesbian, Animalist, Gloomy oraz Unclassified w odniesieniu do pozostałych mniejszości seksualnych), która w powieści przedstawia całkowitą odwrotność prawdziwego znaczenia tej nazwy. GUŁAG w powieści akceptuje mniejszości seksualne, jest tolerancyjny, może sprzeciwić się władzy i walczyć o swoje prawa, zachowując przy tym resztki wolności. W rzeczywistości jednak GUŁAG był miejscem, w którym nie respektowano praw człowieka i mniejszości narodowych, a tym surowiej karano za przynależność do tej grupy. Ciekawym nawiązaniem do czasów wojennych jest także przekazywanie żołnierzom dokumentów, które poplamione krwią na polu walki zostaną szybciej rozpatrzone przez Urzędy, a satyrą na te czasy jest stwierdzenie, że pochodzenie krwi musi być potwierdzone przez świadków, którzy na wojnie zginęli. Dodatkowo kolejki do Urzędów są gigantyczne, a na ulicach z powodzeniem można kupić fałszywych „świadków”.

Powieść „S.N.U.F.F.” to również antyutopia pokazująca świat, który ulega całkowitej przemianie za sprawą technologii. Ludzie mieszkają w Big Bizie, gigantycznej kuli, która tak naprawdę jest złudzeniem, imitującym realny świat. Orkowie marzą o dostaniu się do Bizantium, żeby zamieszkać w Londynie, a okazuje się, że od stuleci nie istnieją Londyn, Moskwa, Paryż. Teraz ta nazwa to jedynie widok z okna mieszkania, idealne złudzenie 3D, odtworzone z archiwalnych zdjęć. Ludzie uważają, że są wolni, a tak naprawdę tkwią zamknięci w wyidealizowanym i sztucznym świecie pełnym przewodów i technologii, która ogranicza ich swobodę. Stworzono nawet sztuczne lalki (sury), które imitują żywych ludzi, a w rzeczywistości są nimi w większym stopniu, niż prawdziwi ludzie – zdolne są do bezinteresownej miłości, rozumują lepiej niż ludzie, a przede wszystkim są w stanie nimi manipulować. Czy autor chce nam powiedzieć, że może się zdarzyć, że to maszyny będą mądrzejsze od ludzi? Czy tak szybki rozwój technologii doprowadzi kiedyś do tego, że człowiek zostanie przechytrzony przez stworzoną przez siebie maszynę?

Wykreowany przez Pielewina świat nie jest wcale optymistyczny i pokazuje upadek ludzkich wartości – mimo rozwoju technologii nie jesteśmy wcale lepszymi ludźmi – wykorzystujemy postęp technologiczny w samolubnych celach, do prowadzenia wojen i zakłamywania rzeczywistości. Ludzie bez technologii są w rzeczywistości tacy sami jak Orkowie, dzicy i zagubieni, do czego nie chcą się jednak przyznać – czy nie tak jest w naszym świecie? Ludzie, którzy mają więcej, zawsze uważają się za lepszych – więcej pieniędzy, więcej władzy równa się lepszy człowiek. Książka ta uświadamia, że to takie samo złudzenie jak Bizantium – zepsute od środka, a piękne z zewnątrz.

Książka Pielewina zmusza nas do refleksji na czym polega wolność, jaki wpływ ma na nas technologia i rozwój, a także polityka i media, kreujące obraz świata. Pokazuje, że musimy mieć otwarty umysł i potrafić samodzielnie ocenić rzeczywistość, aby różnić się od maszyn z wgranymi algorytmami i scenariuszami działania i dzięki temu być naprawdę wolnymi. A przede wszystkim każe nam się zastanowić, jakie skutki może przynieść zbytni rozwój technologii, który powoli zaczyna przekraczać pewne granice.

Dziękuję za możliwość przeczytania Wydawnictwu Psychoskok.

RECENZJA PRZEDPREMIEROWA – PREMIERA 1 PAŹDZIERNIKA

Wiktor Pielewin to współczesny prozaik rosyjski, który w swojej twórczości nawiązuje do dzieł literatury światowej, a także realiów postsowieckiej Rosji. Jego powieści charakteryzuje mieszanka science-fiction, kultury popularnej i mistycyzmu, która służy za materię postmodernistycznym wywodom. Pielewin ukończył kurs...