Nieco zapomniany i jak na razie jedyny klasyk polskiej opowieści niesamowitej wraca w (zasłużonej) chwale dzięki wydawnictwu Vesper. Zbiór opowiadań grozy Stefana Grabińskiego to literacka i estetyczna uczta. Warto przekroczyć progi tego budzącego grozę „Muzeum...” i dać się porwać niesamowitej wyobraźni pisarza, a nade wszystko poznać jego twórczość. Opowiadania napisane w okresie międzywojennym wciąż wywołują dreszczyk emocji, zaskakują narastającą atmosferą grozy, a także puentą.

Lektura dostarcza niezwykłych wrażeń, zaś niepokojący klimat świetnie podkreślają mroczne ilustracje Macieja Kamudy. Duża w tym zasługa archaicznego języka, poetyckiego, siłą rzeczy niedzisiejszego, i kunsztownie zbudowanych zdań. Stylizowany język i zdania okraszone neologizmami wprowadzają mroczną, ale i zachwycającą atmosferę: „Rozchybotane szale śnień, mgławice urojeń tułały się dżdżystą rozchwieją […] nikłe, rdzawe myśli niedokwasy…”.

Paradoksalnie właśnie brak efektów specjalnych w postaci hektolitrów krwi i dosłowności bardziej oddziałuje na wyobraźnię. Pisarz tak właśnie definiował grozę, która według niego czai się w zakamarkach codzienności. Sugestywne opisy jeszcze ją wzmagają, a potem następuje zwrot akcji i zazwyczaj wydarza się coś, co wymyka się kontroli i logice. Co ciekawe, niektóre historie są dość śmiałe obyczajowo, dosadność opisów może więc nieraz zaskoczyć czytelnika.

W opowiadaniach Grabińskiego racjonalne myślenie nie wyklucza ludowych wierzeń, postęp technologiczny – zjawisk nadprzyrodzonych, mędrca szkiełko i oko nie potrafią wyjaśnić wszystkich zjawisk. Bohaterowie to zwyczajni ludzie, owładnięci dręczącą ideą czy obsesją – wyjaśnienia prawdy i poszukiwania przyczyn. Są jak ćmy lecące na zatracenie. Ich działaniami kieruje jakaś nieokreślona złowieszcza siła, pchająca ich ku nieuchronnemu. Niekiedy wydają się przypadkowo wplątani w wir wydarzeń, których zakończenia możemy się tylko domyślać. Do końca nie wiadomo, czy ciąży nad nimi fatum, jak w greckiej tragedii, czy sami doprowadzają do takiego finału – to autor pozostawia w sferze domysłów.

Niepokoje i lęki autora nie pozostały bez wpływu na jego twórczość. Szczegółowo wyjaśnia to w posłowiu Maciej Płaza, analizując sylwetkę i dorobek Grabińskiego. Przeprowadzka do wielkiego miasta, postęp techniczny, prastare obrządki kontra wiara – to tylko niektóre motywy często goszczące w opowiadaniach. „Muzeum dusz czyśćcowych” to wydawniczy majstersztyk, książka pięknie wydana i – co tu dużo mówić – o frapującej treści. Szczególnie interesujące i dopracowane są opowieści kolejowe, będące rezultatem zainteresowań pisarza. Skojarzenia z Poem czy Lovecraftem są całkiem na miejscu, aczkolwiek Grabiński wypracował własny, rozpoznawalny styl. Co więcej, jego twórczość stanowiła inspirację dla innego wielkiego fantasty: Stanisława Lema.

Magdalena Świtała