Zazwyczaj, choć rzecz jasna nie zawsze, dzieciństwo kojarzy nam się z okresem błogim. Kto wie, być może najlepszym w życiu. Z myśleniem o przeszłości, szczególnie tej beztroskiej, czai się wszakże pewna idealizacja. Świadomość tego, że wszystko w zasadzie było pod ręką, nic tak naprawdę od nas nie zależało, a piecza rodziców zapewniała bezpieczeństwo. Dla niektórych jednak dzieciństwo stało czyśćcem, na który nie zasłużyli i taką opowieść postanawia opowiedzieć Lise Spit.

Zarysowanie otoczenia, ale i sytuacji w napisanym przez belgijską autorkę „Szpadla” pod wieloma względami przypomina polską literaturą rozliczającą się z prowincjonalną mentalnością. Mamy tu więc do czynienia z niewielką mieściną. Środowiskiem, w którym wszyscy lepiej bądź gorzej, ale się znają, wiedzą więcej niż mówią i po cichu przywalają na pewne zachowania. Za rzekomą sielskością kryje się tu gorzka rzeczywistość z którą musi zmierzyć się nastoletnia Eva.

Obok mieściny właśnie punkt widzenia nastoletniości, a może zerwanie z jego czystością, staje się jednym z głównych nurtów powieści. Ogromną rolę odgrywają tu pragnienia, myśli, które najczęściej zachowujemy dla siebie, tutaj mają ujście. Zarówno Eva, jak i jej przyjaciele przekraczają pewne granice. Czynią to mimowolnie, zarówno w zgodzie z planem, jak i za sprawą impulsu. Umożliwia im to niejako spychanie przez dorosłych na boczny tor. Tworzących bardziej tło niż strukturę opatrzności nad swoimi latoroślami.

Z pewnością nie jest to jedna z tych powieści, w której odczucia bohaterów są jasne i klarowne. To ciekawe i chwilami niełatwe, przebywać cały czas z Evą, która z jednej strony wydaje się najbardziej rozważną osobą, z drugiej mimo rozsądku potrafi wikłać się w sytuacje beznadziejne, przedkładając akceptację w oczach najbliższych nad najsroższymi konsekwencji. Podobnie jak wiele pobocznych postaci, które często się z tym kryją, zdaje się być stłamszona, poszukująca przewodnika, który wskaże jej drogę.

Nie jestem do końca przekonany, czy mimo stworzenia podwalin realnego świata, autorka nie porwała się na zbyt wielki rozstrzał badawczy. Przyglądanie się rodzicom zagubionym w własnych życiach, nastolatkach nie radzących sobie z dojrzewaniem, a może radzących sobie na własną destruktywną modłę to już całkiem sporo. Jeśli dodamy do tego rozważania nad seksualnością, chorobą, perwersyjnym dążeniem do spełnienia i istotą śmierci trudno nie czuć się przytłoczonym. Na korzyść Spitz z pewnością przemawia tu dość powolna narracja, mająca coś wspólnego z leniwym wakacyjnym dniem. Dzięki temu to przeładowanie treści nie zatapia, lecz chwilami zachłystuje, pozwalając wrócić do dalszych perturbacji związanych z moralnością nastoletniego, ale i dorosłego człowieka.

„Szpadel” nie jest pozycją, obok której można przejść bez jakiejkolwiek refleksji. I choć mam wątpliwości czy pewne treści nie przekroczyły naciąganego ekstremum, to myślę że jest to jedna z tych pozycji, z którymi warto się zmierzyć. Nawet jeśli nie będziemy się z nią w pełni zgadzać, pozostawi kilka tropów do przemyśleń i zaoferuje mroczniejszy, na swój sposób magnetyczny klimat, którego z reguły nie oferują opowieści o nastolatkach na skraju dojrzałości.

Patryk Rzemyszkiewicz