Pozostaję zawieszony, gdzieś pomiędzy niezrozumiałymi dla mnie i samotnymi drogami pokrętnej psychiki bohaterów a jednocześnie zafascynowany słownymi igraszkami ogromnego erudyty. Jestem znużony błądzeniem pośród niewidzialnych chorób, stworzonych przez niezwykle pracowite wyobraźnie a jednak coś nie pozwala mi się oderwać od pogrążonych w mroku dusz. Coś mnie trzyma obok jaźni, nad którymi ciąży widmo nienaprawialnych stanów umysłowych. Coś przyciąga i odpycha. Przyglądając się samotności, którą Carlo Emilio Gadda postawił na piedestale swoich dociekań, odczuwam możliwość sięgania do elity literatury światowej. Jednak podświadomie męczę się tym wchodzeniem na szczyty artyzmu, wytyczone przez pisarza zbyt trudnego w odbiorze. Nachodzą mnie wtedy ponure myśli, czy aby przypadkiem dobrze zrozumiałem "Poznawanie cierpienia".

Być może szaleństwem jest próba pojęcia zarządzenia numer 5888, którego konsekwencjami obdarzył Gadda mieszkańców położonej na wzgórzach willi. Węzeł przez niego zawiązany to mieszanka miłości i nienawiści matki i syna, których zachowanie świadczy o wielkich problemach, żywcem wyjętych z życia włoskiego pisarza. W metafizyczny klimat Maradagalu wlał swoje kompleksy, które wręcz wibrują prozą o bardzo misternej konstrukcji. Okraszone szczyptą melancholii, pławią się w goryczy, która obok szyderczej ironii wyznacza rytm powieści. Neurotyczne stany emocjonalne to clou opowieści bez zakończenia. To jak bezradne stanie pośród tłumu umysłowych obrazów, wśród których meandruje udręka i niepokój.

Gadda mnie zmęczył. Sprzykrzył się bezmiarem abstrakcyjnej przestrzeni i czasu, w których cienie i lęki są takimi samymi bohaterami jak ludzie. Mam wrażenie, że podczas lektury znalazłem się w opuszczonym świecie wydanych na łup cierpienia postaci, zawieszonych pomiędzy dumą a tłumiącą wszystkie pozytywne aspekty życia rozpaczą. Jak bezsilny staje się wtedy ludzki gniew. Jak strasznym widokiem może być atmosfera pozbawiona wszelkiej radości, kiedy widać ręce matki złożone na podołku i jej syna, szukającego tysiąca powodów aby sprawić jej przykrość. W takich warunkach życie to zniewaga, podana przez Gaddę z barokowym rozmachem. "Poznawanie cierpienia" urasta wtedy do rangi problemu szachowego lub do zabawy w rozwiązywanie skomplikowanych aforyzmów.

Spróbujcie wciągać prozę Gaddy pełnymi haustami i udowodnijcie, że się przy tym nie udusicie. Poruszcie niebo i piekło aby zrozumieć idée fixe opowieści z setkami wariantów zakończenia. Czy jednak przebywanie pośród tak wielu literackich rebusów okaże się tym, co utrafi w Wasze gusta? Tego nie wiem. Carlo Emilio Gadda jest dosyć mocno zatruty dobrymi manierami, aby Was w drastyczny sposób zniechęcić do swojej powieści. To, czy Wasz sceptycyzm wygra z euforią, zależy od wytrzymałości umysłu na chwilowe ale intensywne urojenia, którymi zarzuci Was włoski twórca. Ze swojej strony mogę pobudzić apetyt wszystkich chętnych na czytanie Gaddy przeświadczeniem, że posiada on umysł odznaczający się niezwykłą ciekawością wobec otaczających go zdarzeń. Jednak trzeba pamiętać też o tym, że nastrój w którym tworzy, będzie pełen smutku i cierpienia.

Pozostaję zawieszony, gdzieś pomiędzy niezrozumiałymi dla mnie i samotnymi drogami pokrętnej psychiki bohaterów a jednocześnie zafascynowany słownymi igraszkami ogromnego erudyty. Jestem znużony błądzeniem pośród niewidzialnych chorób, stworzonych przez niezwykle pracowite wyobraźnie a jednak coś nie pozwala mi się oderwać od pogrążonych w mroku dusz. Coś mnie trzyma obok...