Lektura książki nieco mnie rozczarowała. Z zapowiedzi i informacji na okładce spodziewałem się bardziej pogłębionych rozważań i sięgnięcia do źródeł kultury europejskiej, a otrzymałem dość powierzchowne dywagacje, złożone w dużej mierze z truizmów i powtórzeń.
Sam temat jest mi niezwykle bliski, gdyż dotyczy on rozpoznania rzeczywistych podstaw i założeń jednego z oświeceniowych złudzeń, jakim była idea wolnego rynku. To, że kapitalizm jest czymś szalenie niebezpiecznym dla kultury i człowieczeństwa, podejrzewałem już wcześniej. Pierwszą czytaną przeze mnie książką, która potwierdziła moje intuicje, była napisana w 1944 roku (a wydana w 2010) "Wielka transformacja" Karla Polanyi'ego. Później dużą satysfakcję miałem z lektury "Triumfu człowieka pospolitego" Legutki, a w ostatnim czasie, czytając po raz kolejny Platońskiego"Fedona", spostrzegłem, że już u niego pojawiają się ślady refleksji nad ekonomią (w dzisiejszym rozumieniu tego słowa) jako motywowanego żądzą pseudo-kosmosu.
Grayowi daleko jednak do szerokich horyzontów wymienionych wyżej autorów. Gray, mimo że w podstawowych tezach swej pracy przedstawia raczej słuszną opinię o idei wolnego rynku, to jednak, z uwagi na raczej niewielkie oczytanie, dokonuje wielu przeinaczeń i wpada wreszcie w podobne złudzenia, przed którymi stara się innych ochronić. Wolny rynek jest dla niego wymagającym silnej regulacji państwowej całkowicie sztucznym tworem, podobnie utopijnym, co nieszczęsny projekt Marksa, Lenina i ich naśladowców. Doprowadza on do dezintegracji społecznej, wyniszczenia kultury i podporządkowania człowieka rynkowi, w miejsce rynku w służbie człowieka. Bardziej dyskusyjne są inne tezy autora, jak chociażby ta, że globalizacja nie doprowadza do wyniszczenia lokalnych kultur, ale niesie w sobie dobrodziejstwo pokojowej pluralizacji; dla mnie marzycielskie wynurzenia Graya trąciły swędem postmodernizmu (s. 185). To, co spotykamy na stronie 186 to utopia (używam tego pojęcia w nowoczesnym rozumieniu) w najczystszej postaci:
"Rozwój światowej gospodarki mógłby oznaczać dla ludzkości olbrzymi postęp. Mógłby być początkiem świata o wielu centrach, w których różne kultury i ustroje mogą współżyć i współdziałać bez dominacji i wojny. Nie taki jednak świat powstaje wokół nas w rezultacie daremnych prób zbudowania powszechnego wolnego rynku".
W innych miejscach, zwalczając amerykańską hegemonię, wpada znowu w pułapkę amerykańskiego mesjanizmu (s. 189).
Wiedza autora, jak się zdaje, nie sięga dalej, niż ostatnich czterysta lat i kończy się na przywoływanym, niczym wyrocznia, nowoczesnym, postreformacyjnym Hobbesie. W ocenie zjawisk posługuje się wypracowanym w XIX wieku, również postreformacyjnym kryterium "codziennego życia" (C. Taylor), dla oceny tego, czy dany system polityczny jest dobry, czy zły (s. 125) - a nie za wiele ma to wspólnego z klasycznym myśleniem wywodzącym się z antyku, gdy dla spraw naprawdę istotnych warto było poświęcić nawet życie. Gdy mówi o wolności, zawsze myśli (jak można sądzić za Haykiem) o wolności indywidualnej (a więc nowoczesnej), nie mając chyba pojęcia czym była klasyczna wolność metafizyczna.
Słowem, mimo, że jestem przeciwnikiem wolnego rynku, jako idei niebezpiecznej dla najcenniejszych zdobyczy naszej europejskiej kultury (i każdej innej tradycyjnej kultury), to jednak z lektury "Fałszywego świtu" odniosłem niewielki pożytek, tracąc za to nieco czasu. Książka dla ludzi o mocnych nerwach, a ja - niestety - żywiołowo reaguję na niedouczonych autorów. Komuś, kto chce wyrobić sobie miarodajną opinię, o wiele bardziej polecam Polanyi'ego i Legutkę.

Lektura książki nieco mnie rozczarowała. Z zapowiedzi i informacji na okładce spodziewałem się bardziej pogłębionych rozważań i sięgnięcia do źródeł kultury europejskiej, a otrzymałem dość powierzchowne dywagacje, złożone w dużej mierze z truizmów i powtórzeń.
Sam temat jest mi niezwykle bliski, gdyż dotyczy on rozpoznania rzeczywistych podstaw i założeń jednego z...