43 LATA PÓŹNIEJ...


"Robaczki liter pracowicie przenoszą sens.
Lecz świat należy już do szaleńców." *


W 1969 roku po raz pierwszy przyznana została Nagroda Bookera - najważniejsza literacka nagroda w Wielkiej Brytanii. Rok później, jako druga została uhonorowana tą nagrodą pisarka żydowskiego pochodzenia, Bernice Rubens. Jej powieść uznana przez brytyjską komisję w 1970 roku za wyjątkową, pod tytułem „The Elected Member”, do tej pory nie była dostępna w polskim tłumaczeniu. Po 43 latach podjęło się tego wyzwania Wydawnictwo Wiatr Od Morza, a ich przekład zatytułowany „Wybrany” pokazuje, że nie tylko okrzyknięte bestsellerem nowości warte są opublikowania w naszym kraju.

„Wybrany” to historia człowieka, który widział za dużo. Który wierzył, że to, co widzi jest prawdziwe, bo jeśli nie ufałby swoim oczom i swojemu umysłowi, jak mógłby zaufać komukolwiek innemu, składającemu się z podobnych organów? Powieść jest także smutnym studium rodziny, która przez lata żyła nie tylko w kłamstwie, ale także w pułapce stereotypów, dogmatów wiary i strachu przed opinią publiczną. Norman Zweck - niegdyś podziwiany prawnik - popada w uzależnienie od tabletek, które rujnują jego percepcję i zdolność właściwej oceny sytuacji. Postawiona przed ostatecznością rodzina - w skład której wchodzą siostra Normana i ich ojciec - zgadza się na zalecenie lekarza i umieszcza syna w szpitalu psychiatrycznym. Dla starszego pana Normana, który w okolicznej społeczności pamiętany jest jako szanowany rabin jest to niewyobrażalny dramat, z którym nie potrafi się pogodzić. Ostatnie wydarzenia godzą bowiem nie tylko w jego dumę, ale także w dumę jego zmarłej żony, dla której zewnętrzny świat był wybredną publicznością i wyznacznikiem tego, jaka jest jej rodzina, bez względu na to czy świat ten znał całą o niej prawdę, czy tylko jej cząstkę.

To, co wychodzi na jaw podczas lektury „Wybranego”, było do tej pory głęboko skrywanymi pod domowymi pieleszami sekretami, które w sposób niezdrowy utrwalały rodzinne więzy. Tajemnice, które pozostawały w stanie skupienia odpowiednim dla tego, o czym się nie mówi i niedopowiedzenia trwające w stanie zawieszenia, utrzymywały rodzinę na zdradliwej powierzchni. Jednak w miarę, jak przed czytelnikiem ukazuje się to, co do tej pory było niewidzialne, dostrzega on, że tak naprawdę Zweck’owie toną już od dłuższego czasu, a każda kolejna niewyjaśniona sprawa ciągnie ich systematycznie w dół.

Bernice Rubens swoją powieść potraktowała ryzykownie, ale ryzyko to się opłaciło. Tragiczną tak naprawdę i przejmującą historię żydowskiej rodziny próbującej odnaleźć się nie tylko w londyńskim społeczeństwie, ale także we własnym kręgu napisała z wyważonym poczuciem humoru, które sprawia, że „Wybrany” jest jeszcze bardziej przekonującą powieścią. Lekki, nienachalny humor będzie nam towarzyszył podczas tej lektury ramię w ramię z poczuciem tragedii i jakiejś farsy, która wirując niespodziewanie wciąga nas do swego kręgu. Ogromnym plusem są bohaterowie, których przewiny i drobne wady składają się na realność snutej przez Rubens historii. Perełką wśród postaci będzie tutaj zdecydowanie rabin Zweck. Jemu jedynemu udało się sprawić, że kiedy robił coś, co okazywało się zwyczajnie głupie, wstydliwe dla niego lub ostatecznie śmieszne dla otoczenia - ja wstydziłam się za niego. Przejmowałam na siebie jego zagubienie, jego poczucie żenady i ze wszystkich sił starałam się mu tego oszczędzić.

Wiatr Od Morza tym razem przywiał nam nagrodzoną, lecz nieznaną do tej pory polskim czytelnikom powieść. Powieść napisaną już co prawda jakiś czas temu, ale bijącą na głowę wiele współczesnych hitów. Dlaczego jej autorka podjęła pewne ryzyko, jak napisałam wcześniej? Ponieważ nie wszyscy godzą się na „małżeństwa mieszane”, na literackie mezalianse, w których to, co poważne, dołujące i przygniatające czytelnika, wyrażone zostaje w takiej formie, która mimo treści, potrafi nas odrobinę rozśmieszyć. Czy wydanie tej powieści w Polsce mogło być ryzykowne? Tak, ponieważ nasz kraj pełen jest granic, umiarów i marginesów, za które nie powinno się według większości wychodzić. Pokuszę się nawet o ryzykowne stwierdzenie, że Polska przypomina poniekąd rodzinę przedstawioną nam przez Bernice Rubens. Jej członkowie wciąż się kochają, ale zakłamanie w każdej chwili może okazać się ważniejsze od miłości, a opinia publiczna groźniejsza jest dla niej nawet od najstraszliwszej apokalipsy.

Prawda jest taka, że niemal codziennie każdy z nas walczy z szaleństwem. Nie wiedząc dokładnie czym ono jest, ani jak przygotować się do tej walki. Boimy się go, ponieważ go nie rozumiemy. Podobnie walczymy z nałogami, które nas zniewalają i trzymają w szachu niczym najsilniejszy z ludzi. Jest to walka o tyle niebezpieczna, że jeśli przegramy, nałóg nie porzuci nas na polu bitwy i nie odejdzie, tylko przywrze do nas, przyklei się niczym guma, zastygnie i zostanie do końca. A walka toczy się przecież o nasze życie, o życie naszych bliskich i o każdy dzień, który inni - patrząc na nas - będą mogli nazwać normalnym, nie szalonym. Choć my, w odniesieniu do nas wolelibyśmy pewnie określenie: wybrany.

*J. Podsiadło: "Jeszcze nie zapiał kogut". W: Tegoż: "Wiersze zebrane".

43 LATA PÓŹNIEJ...


"Robaczki liter pracowicie przenoszą sens.
Lecz świat należy już do szaleńców." *


W 1969 roku po raz pierwszy przyznana została Nagroda Bookera - najważniejsza literacka nagroda w Wielkiej Brytanii. Rok później, jako druga została uhonorowana tą nagrodą pisarka żydowskiego pochodzenia, Bernice Rubens. Jej powieść uznana przez brytyjską komisję w 1970...