Vladimir Nabokov był dzieckiem szczęścia. Sam twierdził, że miał najprawdopodobniej najszczęśliwsze dzieciństwo. Kochany przez rodziców i otoczenie, od kołyski uważany za geniusza. Zupełnie inne wspomnienia i inne życie miał jego młodszy o jedenaście miesięcy brat, Siergiej. Życie w cieniu Vladimira wydawało się być ciągłym pasmem rozczarowań. Nieudająca się wyleczyć leworęczność, nieustanne jąkanie się, nieakceptowany przez rodzinę homoseksualizm… Właśnie to życie próbował zaprezentować Paul Russel w swojej powieści, ujmując je ryzykownie, bo w pierwszoosobowej narracji, co w przypadku autentycznych postaci niewątpliwie może budzić trudności i krytykę. Russel przywołuje do życia, wprawdzie zmyślonego, ale bardzo prawdopodobnego Siergieja, kogoś, kto mógł być kimś naprawdę wyjątkowym. Siergiej to uczuciowy człowiek, dobry obserwator. Poznawszy go, aż boli przyznanie się, że sięga się po tę książkę nie ze względu na tego ciekawego, acz zwyczajnego człowieka swojego czasu. Sięga się po ten tytuł ze względu na jego genialnego brata.

Na kartach powieści pojawiają się różne autentyczne, wspaniałe postaci, jak Jean Cocteau, Igor Strawiński, Gertruda Stein, by wymienić choć tych troje, a jednak to właśnie Vladimir Nabokov wzbudza w nas największe zainteresowanie. Prześlizgujemy się przez kolejne strony z niecierpliwością wyczekując tych zdań, które mówią o Wołodii, które przytaczają jego działania, a nawet wypowiedzi. To zdefiniowanie poprzez sławnego Nabokova charakterystyczne również jest dla samego Siergieja. On także z wypiekami na twarzy czyta kolejne napisane przez V. Sirina powieści i prześlizgując się przez tekst, szuka swojej obecności w życiu fenomenalnego brata. Muszę wyznać, iż zastanawiałem się niekiedy, czy nie zostałem bezwiednie bohaterem którejś z powieści Sirina, czy nie wpadłem z którąś, tak jak nieszczęsny szachowy arcymistrz Łużyn, który w finale "Obrony Łużyna" spada w otchłań szachownicy. Czy ostrzegano mnie, kiedy odnajdywałem zagadkowe echo własnego sekretnego żywota w powieściach mego brata? Czy stałem się tym, kim V Sirin albo V. Nabokov gardził najbardziej - Nieuważnym Czytelnikiem?1 Wołodia oczywiście przeczy, mówiąc: Czytelnicy zawsze odnajdują jakieś zadziwiające podobieństwa w moich książkach. Sztuka ma bardzo niepokojący zwyczaj przenikania do tak zwanej rzeczywistości.2 Podświadomie jednak my również idziemy tropem Siergieja i natykamy się na ten same echa.

Powieść Paula Russela powstała w oparciu o tekst Leva Grossmana „The Gay Nabokov”, opublikowanego w 2004 roku na łamach salon.com. W tekście tym autor udowadnia jak wielkie wpływ miał homoseksualny brat na życie i twórczość Vladimira Nabokova, pomimo braku więzi lub bardzo luźnego kontaktu. Z początku, w dzieciństwie właściwie zupełnie dla siebie nie istnieli. Nabokov przyznał kiedyś, że mógłby opisać całą swoją młodość, w ogóle nie wymieniając Siergieja3. Towarzyszem zabaw Wołodii był kuzyn Jurij, z którym to bardziej Siergiej miał więcej wspólnego. Tymczasem Sieroża pozostawał w tych zabawach zawsze na uboczu. Po wspólnej ucieczce z Rosji i studiach w Cambrigde, które to doświadczenia wcale nie zbliżyły braci, drogi dwóch Nakobowów rozeszły się. Przed wyjazdem Wołodii do Ameryki stosunki się nieco polepszyły, lecz pozostawały nadal zdystansowane.

Zarówno tekst Grossmana, jak i powieść Russela pozwalają nam wywnioskować, że wina leżała po stronie Vladimira, a przyczyną była homofobia. To stanowisko potwierdza główny biograf Nabokova, Brian Boyd. Według niego możemy odnaleźć wątki homoseksualne oraz relacje braterskie w powieściach Vladimira. Postaci homoseksualne są zawsze albo ośmieszane, albo złe, co świadczy o niemożności pogodzenia się z orientacją brata. Natomiast wątki braci lub sobowtórów oznaczają jak ta trudna relacja ciążyła pisarzowi. „Prawdziwe życie Sebastiana Kinghta” czy „Nieprawe godło” są to powieści, które możemy odnieść bezpośrednio do Siergieja. Życie brata wywierało na Wołodię duży wpływ. Według Boyda Siergiej był w pewnym sensie sobowtórem Vladimira, pomimo trudnej znajomości, był bardzo ściśle z nim złączonym.

W powieści Paula Russela mamy do czynienia z dwoma postaciami tragicznymi. Jest nim niewątpliwie Vladimir, który nie jest w stanie okazać bratu swoich uczuć. A przede wszystkim Siergiej, który swoje uczucia uzewnętrznia. Wydaje się, że odwieczne życie w cieniu genialnego brata jest zarówno bodźcem podnoszącym poprzeczkę, jak i odbierającym wiarę w samego siebie. Siergiej był zawsze świadom swoich niedoskonałości: Byłem niesłychanie apatycznym dzieckiem - krótkowzrocznym, niezdarnym, notorycznie leworęcznym mimo licznych prób "uzdrowienia" nie oraz napiętnowanym jąkaniem, które wraz z wiekiem tylko się potęgowało.4 A jednak wzorzec genialnego pisarza za brata działał na niego z wielką siłą. Chciałem być taki jak Wołodia. Uwielbiałem go. Ale nie dla niego samego, tylko dlatego, że tak bardzo go kocham. Pisałem wiersze, mając nadzieję, że przypodobam się, jak on, rodzicom. Ale potem zrozumiałem, że kochają go nie tylko za talent. Kochając go za coś innego, coś nieopisanego, co ów talent usiłuje wyrazić. Mogłem pisać wiersze do samej śmierci, a i tak nie odkryłbym jego i ich tajemnicy.5 Siergiej usilnie się stara, by genialny brat go nie definiował. W jednej z nielicznych szczerych rozmów wyznaje Wołodii: Wcale nie jestem mniej rzeczywisty tylko dlatego, że zawsze byłem w twoim cieniu.6

Na powieść Paula Russela czekałam z rozkoszą i bardzo wiele się po niej spodziewałam. Zupełnie jak gdybym miała czytać coś spod pióra samego Nabokova. „Zmyślone życie Siergieja Nabokowa” jest wspaniale napisaną, ciekawą książką. Trzeba pochwalić autora za przygotowanie się do tematu. Zgromadzona wiedza zarówno o życiu Nabokowów, jak i twórczości V. Sirina czy Vladimira Nabokova jest autentycznie użyta. Informacje dotyczące biografii pisarza oraz innych sławnych postaci, sprawiają, że fabuła żyje w oparciu o fakty. Opisane życie Siergieja jest oczywiście zmyślone. Jednak nawet momenty, gdy słyszymy bezpośrednie wypowiedzi znanych postaci, gdy czytamy dialogi z Wołodią, są tak bardzo autentyczne, nie pozostają jedynie powieściową fikcją literacką. Wydawać by się mogło, że Russel odwołując się tytułem do pierwszej powieści Nabkova napisanej po angielsku., podobnie chce bawić się z Uważnym Czytelnikiem. „Prawdziwego życia Sebastiana Kinghta” jest fikcją. Zmyślona powieść Russela, w rzeczywistości jest prawdziwa.

Monika Samitowska-Adamczyk

1 „Zmyślone życie Siergieja Nabokova” str. 84
2 Tamże, str. 332
3 „Pamięci, przemów”
4 „Zmyślone życie Siergieja Nabokowa”
5 Tamże str. 268
6 Tamże str. 333