Moja przygoda z twórczością Edgara Allana Poe rozpoczęta została od edycji Wydawnictwa Literackiego z 1976 roku, w przekładach Bolesława Leśmiana oraz Stanisława Wyrzykowskiego, małego tomiku opowiadań znalezionego przypadkiem na jednej z półek. W późniejszym czasie opublikowane zostały rozmaite nowe wydania, mniej, lub bardziej obszerne, bogatsze w wymiarach wizualnym i typograficznym, ukonstytuowane na nowych, współczesnych translacjach, jednakże nadal ów zbiorek pozostaje mi zdecydowanie najbliższym i stanowi, w mojej opinii, wzorzec dla każdego tłumacza amerykańskiego poete maudit.
Zabrani przez autora zostajemy w osnuty tajemnicą, spowity cieniem, somnambuliczny świat, w mroczną, metafizyczną krainę enigmatycznych zjawisk i miazmatycznych duchów. Wędrówce przez to niesamowite uniwersum zawsze towarzyszą groza i napięcie, jako nocnym spacerom ponurymi uliczkami, które spowite zostały ciężką i gestą, bezkresną jakby mgłą. Efemeryczne porywy rozumu, niczym mętne promienie rachitycznych i matowych blasków ulicznych świateł, rozjaśniają brukowaną ścieżkę wiodącą ku nieznanemu, lecz nieprzenikniona kurtyna bieli okrywa drogę poza zasięgiem naszych rąk, a w zakamarkach pomiędzy ceglanymi, wiktoriańskimi budynkami, za rogami innych traktów, w odmętach paranoidalnego delirium przyczajone są niewyobrażalne lęki oraz abominacyjne koszmary, gdy otchłań żywej ciemności dyfunduje stopniowo na cały świat...
Katatoniczny i halucynacyjny klimat konfrontacji spolaryzowanych wymiarów somatycznego i nadprzyrodzonego, jak również antynomicznych aspektów ludzkiej psyche: przymiotów dianoetycznych - rozsądku i analitycznej percepcji oraz mrocznych miazmatów umysłu - obłędu i urojeń, utrzymany został we wszystkich opowiadaniach. Znamienną cechę kanonu stylistycznego Edgara Allana Poego stanowi sugestywna, retrospektywna narracja, która stymuluje wyobraźnię czytelnika i oddziałuje na jego sferę emocjonalną. Treść dyskursu pisarza jest interaktywna, a także komplementarna z imaginacjami odbiorcy, szeroka płaszczyzna dla których uczyniona została przez liczne niedopowiedzenia, nieukończone wątki oraz niekompletne deskrypcje, jakby szkice nie uzupełnione jeszcze barwami. Lekturę dzieł Poego każdy przeżywa indywidualnie, niepowtarzalnie, ponieważ wyobrażenia oraz impresje wszystkich ludzi są zróżnicowane, oryginalne i heterogeniczne. Niczym Leonardo da Vinci, kreujący na swych obrazach miraże dynamiki niezwykłą techniką sfumato, Poe reżyseruje poruszający, dramatyczny spektakl mrocznych cudów, niezwykłych zjawisk, tragicznych zmagań z siłami ponadnaturalnymi, a także frenetycznymi przeżyciami immanentnymi, które wiodą bohaterów na skraj szaleństwa. Stworzone przez pisarza zostały, wszelako abstrakcyjne zarysy postaci oraz zdarzeń, dostępne dalszym konceptualizacjom przez poszczególnych odbiorców, a zatem stanowiące niezliczone projekty, bezkresne możliwości. Podczas lektury utworów Poego widzimy rozwój wszystkich opowiadanych wypadków w naszej wyobraźni, bardziej niż tylko druk i numery stron na ich kartach.
Specyfika maniery literackiej amerykańskiego neoromantyka, która znakomicie odtworzona została przez Bolesława Leśmiana, polega na inkorporacji poetyckich form, inkluzji lirycznej metaforyki, czy wprost kwiecistych fiorytur do prozy. Anachroniczna kompozycja oraz skomplikowana syntaktyka nie czynią dziełom Poego odium staroświeckości, przeciwnie, archaizmy owe dodają tym opowieściom splendoru, a także znakomicie korespondują z klimatem wyrafinowanej ezoteryki wiktoriańskiej, wysublimowanego i elitarnego okultyzmu, modernistycznego mesmeryzmu. Ukonstytuowany na iście barokowym decorum kanon ekspresyjny pisarza rodzi pewne wyobrażenie o stylistyce epoki, jak również przybliża współczesnym odbiorcom mentalność ówczesnych ludzi. Poetyka nieznanego, którą wzbogacona została maniera narracyjno-fabularna, stanowi kanał ekspozycji zupełnie innej warstwy istnienia, aniżeli dostępnej sensorycznej ekstraspekcji - wymiaru mistycznego, nadprzyrodzonego. Wyświetla nam Poe, niczym Füssli na obrazie "Koszmar nocny" oniryczny pozornie, a bardzo bliski w rzeczywistości kontakt płaszczyzn ontologicznej i metafizycznej, który pociąga i kusi kognitywne umysłowości bohaterów.
Znamiennym atrybutem narracji Poego jest synteza scjentystycznej biegłości oraz romantycznej tęsknoty ku sferom nieodgadnionym i pozamaterialnym. Z jednej strony wpisana została w nie bogata i wieloaspektowa symbolika, występują tu liczne emblematy obłędu i zła, fantomy śmierci - złowróżbne pneumy i potężne upiory, jak również procesy dekompozycji ciała, zombie, czy wątki funeralne. Z drugiej, wszakże spotrzegamy pluralistyczne odniesienia do różnych dziedzin nauk, które dowodzą obszernego spectrum merytorycznej wiedzy oraz interdyscyplinarnej erudycji autora.
Poe optuje, jednakże za fantastyką czystą, aniżeli naukową, której założenia sformułowane zostały m.in. przez Aldousa Huxleya, czy H.G.Wellsa. Jest on piewcą sytuacji ekstremalnych, w których działają zarówno zjawiska, czy procesy ziemskie, jak i siły metafizyczne, kreśli dramatyczny impakt Życia i Śmierci, wizje tragicznego starcia pomiędzy światem korporalnym, a sferą nadprzyrodzoną w warunkach przejmującej dekompozycji rzeczywistości, gdy, na poziomie psychologicznym, stany normatywne przechodzą w szał, pandemonium i obłęd. Narracja autora umożliwia rozumienie zarówno rozwoju egzogennych wypadków, jak i wewnętrznych procesów psychicznych poszczególnych postaci.
Reprezentuje pisarz główne jakości literackie swojej epoki, a zatem inspirację powieścią gotycką, proksymalną manierze jej słynnego przedstawiciela - Waltera Scotta, a także czarny romantyzm, jako sprzeciw wobec, zabarwionego osobistym odium, transcendentalizmu. Swoją domeną uczynił gatunek horroru, który skoncentrowany został na refleksjach funeralnych, fascynacji okultyzmem, magnetyzmem i nekromancją, zainteresowaniu śmiercią, osobliwie przedwczesnym pochówkiem, somatycznymi emblematami zgonu, czy procesami rozkładu. Treść opowiadań amerykańskiego autora znamionuje również elementy hybris wykreowanych bohaterów oraz personalną idiosynkrazję wobec alegorii. Jego utwory są krótkie, konkretne i zogniskowane na jednym temacie przewodnim, zaś wyświetlone zostały w nich uniwersalna prawda o istocie ludzkiej, jej mglistym, chaotycznym, spowitym płomieniami szaleńczych opętań umyśle, zawieszonym w nieustannej konkurencji Dobra ze Złem, a także osobiste poglądy pisarza, wartościujące m.in. na kwestię sztuki, specyficznie jej role w życiu pojedyńczego podmiotu, jak również w holistycznej kulturze. W szczególności istotne są tutaj opowiadania, opatrzone tytułami "Portret owalny" - metafora trendu renesansowej idealizacji, który determinuje dzieła i aspiracje ludzi oraz stanowi substytut rzeczywistości, jak też "Metzengerstein", pierwotnie zamierzony, jako satyra na kulturę popularną.
Twórczość Poego charakteryzuje również ekstraordynaryjna znajomość subtelności ludzkiej psyche, a także zdolność pogłębionej, wiarygodnej, brzemiennej w precyzyjny opis introspekcji. W rezultacie tego zabiegu psychologicznego wprowadzeni zostajemy przez autora w skomplikowaną, bogatą i dynamiczną sferę afektywną postaci literackich, której płynny stan przechodzi od równowagi oraz harmonii do obłędu i paranoi.
Pewne powiedzenie włoskie mówi "Traduttore tradittore", czyli "Tłumacz zdrajcą". Zaiste, w prociesie translacji niektóre wątki zostają zaniedbane, występuje abnegacja pewnych kontekstów, zaś rozmaite, właściwe tylko językowi macierzystemu wyrażenia idiomatyczne są opuszczane, lub modyfikowane w zupełnie niezrozumiałe, lub zabarwione innym sensem sentencje. W konsekwencji utracona zostaje oryginalna wykładnia stylu literackiego autora, z którą umyka także specyficzne oddziaływanie treści na odbiorcę. Przekład Leśmiana jest zupełnie wybastrahowany od tej reguły, stanowi wybitną syntezę znajomości maniery Poego i osobistej biegłości literackiej. Przetłumaczone przez niego dzieła wprost epatują ponadprzeciętnym kunsztem syntaktycznym i talentem słowotwórczym, zachwycają krasomówczym szlifem o prawdziwie inspirującej mocy dla rozwoju własnej wymowy. Wiele spośród opowiadań i poezji amerykańskiego literata, jak również ich leśmianowskich przekładów posłużyłoby za znakomite etiudy dla młodych, początkujących pisarzy.

Moja przygoda z twórczością Edgara Allana Poe rozpoczęta została od edycji Wydawnictwa Literackiego z 1976 roku, w przekładach Bolesława Leśmiana oraz Stanisława Wyrzykowskiego, małego tomiku opowiadań znalezionego przypadkiem na jednej z półek. W późniejszym czasie opublikowane zostały rozmaite nowe wydania, mniej, lub bardziej obszerne, bogatsze w wymiarach wizualnym i...