Każdy, kto chce się zabrać do Henry'ego Jamesa, powinien pamiętać o jego dewizie: książki służą do wolnego czytania w zwariowanych, pędzących na złamanie karku czasach. Stąd rozwlekłość zdań, niespiesznie tocząca się akcja, długie ekspozycje postaci (wynagrodzone ich psychologiczną złożonością i wiarygodnością). Niestety, Drzewo wiadomości jako zbiór opowiadań broni się przeciętnie. To mimo wszystko historie pozbawione nieco treści, emocjonalnie afektowane, niepotrafiące jednak przejąć czytelnika. W połączeniu z programowymi dla Jamesa dłużyznami dostajemy historie, w których można się rozsmakować, ale których nie można przeżyć. Niestety.

Każdy, kto chce się zabrać do Henry'ego Jamesa, powinien pamiętać o jego dewizie: książki służą do wolnego czytania w zwariowanych, pędzących na złamanie karku czasach. Stąd rozwlekłość zdań, niespiesznie tocząca się akcja, długie ekspozycje postaci (wynagrodzone ich psychologiczną złożonością i wiarygodnością). Niestety, Drzewo wiadomości jako zbiór opowiadań broni się...

Z postacią Henry'ego Jamesa, a przynajmniej z jej prawdopodobnym wyobrażeniem, zapoznałem się kilka lat temu przy okazji lektury opartej na żywocie pisarza powieści "Autor, Autor" Davida Lodge'a. James, a szczególnie jego proces twórczy, został w niej przedstawiony w na tyle interesujący sposób, że postanowiłem kiedyś osobiście zapoznać się z jego dorobkiem. Okazja ku temu nadarzyła się właśnie teraz, gdy natknąłem się na zbiorek jego opowiadań na wierzchu odkrytej niespodziewanie w garderobie kupki książek.
James łączy umiejętność wnikliwej obserwacji z nienagannym stylem, dzięki czemu sześć pomieszczonych tu historii czyta się płynnie i z przyjemnością. Postaci są wiarygodne, zindywidualizowane, opisane bardzo szczegółowo. Po opisaniu tej indywidualności dokonuje zaś autor ciekawego zabiegu odwrócenia kota ogonem i rozbiera psychikę swoich bohaterów na części pierwsze, skutecznie wykazując, że na podstawowym poziomie jesteśmy tacy sami, tzn. rządzą nami te same porywy, pragnienia i instynkty.
Jak wspomniałem, styl Henry'ego jest niewiarygodnie staranny, dając jasny dowód chorobliwego perfekcjonizmu zasygnalizowanego w powieści Lodge'a. Litery układają się w słowa, słowa w zdania, zdania w akapity, a te w rozdziały i wszystko jest na swoim miejscu, dokładnie przemyślane i zaplanowane. To połączenie wnikliwości z porządkiem sprawia, że treść opowiadań i ich bohaterowie ponadprzeciętnie długo pozostają w pamięci, wypływając na powierzchnię świadomości w dość niespodziewanych momentach.
Wyższej oceny jednak nie dam. Opowiadania Jamesa można smakować, ale brak im czegoś, co nazwałbym może duszą, a może sercem (w potocznym rzecz jasna, a nie odpowiednio filozoficznym i anatomicznym znaczeniu). Amerykański pisarz zabiera się do człowieka ze skalpelem w ręku, prezentuje podejście analityczne, chłodne, rzekłbym nawet - wiwisekcyjne. Może się to podobać, ale mnie jest obce.

Z postacią Henry'ego Jamesa, a przynajmniej z jej prawdopodobnym wyobrażeniem, zapoznałem się kilka lat temu przy okazji lektury opartej na żywocie pisarza powieści "Autor, Autor" Davida Lodge'a. James, a szczególnie jego proces twórczy, został w niej przedstawiony w na tyle interesujący sposób, że postanowiłem kiedyś osobiście zapoznać się z jego dorobkiem. Okazja ku temu...

Henry James jest autorem, który przyzwyczaił czytelników do opasłych powieści, w których dopracowana w szczegółach forma jest równie ważna, jeśli nie ważniejsza, co treść, mogąca na pierwszy rzut oka wydać się banalna. Jednak jak dobrze poszukać, to oprócz kilkusetstronicowych książek, znajdziemy też bogactwo opowiadań, których spod pióra autora wyszło aż sto dwadzieścia. "Drzewo wiadomości" zawiera tylko sześć z nich, każde nieco inne i wszystkie warte uwagi.

Zdecydowanie najbardziej przypadło mi do gustu drugie opowiadanie, zatytułowane: "Plik listów", choć przeżyłam przy nim spore rozczarowanie, gdyż okazało się, że wydawca składając książkę zgubił jeden skoroszyt i zabrakło dwudziestu czterech stron. Jest to nowela epistolarna, zbiór listów pisanych przez lokatorów pewnej francuskiej damy wynajmującej pokoje. Wśród nich znajdziemy Amerykanów, Anglików, Niemca oraz Francuza, każde z nich zupełnie inaczej opisuje swoich współtowarzyszy i sytuację, w jakiej wszyscy się znaleźli, można odnieść wrażenie, że piszą o zupełnie innych osobach, a nie o sobie nawzajem. Takie ujecie tematu idealnie oddaje, jak łatwo oceniamy innych po pozorach, jak bardzo lubimy szufladkować ludzi.

Najcięższy klimat ma opowiadanie "Ołtarz umarłych". Historia o wybaczeniu oraz pogodzeniu się, że na tym świecie prędzej, czy później zostaniemy sami. O zmierzeniu się z własną przeszłością przeczytamy również w opowiadaniu "Duch czasu". Tytułowa nowela mówi o grze pozorów, jaką czasem trzeba prowadzić, by nie urazić najbliższych. W historii zatytułowanej "Cztery spotkania", poznajemy dojrzałego mężczyznę i naiwną dziewczynę, którą dobroć i naiwność zmuszają do zrezygnowania z życiowego marzenia. Gdy mężczyzna próbuje jej to uświadomić, zostaje odepchnięty, gdyż łatwiej wierzyć w bajki, niż stawić czoło rzeczywistości. Podobną tematykę porusza opowiadanie "Europa", w którym matka na tyle zdominowała swoje trzy córki, że całkowicie je od siebie uzależniła. Gdy jednej z nich udało się wyrwać z rodzinnego domu, przestała dla nich istnieć.

Akcja wszystkich opowiadań ma miejsce u schyłku dziewiętnastego wieku, jednak myśli i przesłania w nich zawarte są ponadczasowe. Spotykamy szereg zwyczajnych postaci i jak zawsze u tego autora możemy dogłębnie przeanalizować ich charaktery, poznać ich najskrytsze myśli. Bez trudu odnajdziemy wśród naszych znajomych osoby o podobnych charakterach, podobnie doświadczonych przez życie, ponieważ w ludzkich historiach trudno znaleźć coś, czego już kiedyś nie było. Niewielkie różnice wynikające z uwarunkowań kulturowych oraz z innych realiów, nie mają wielkiego znaczenia, gdyż ludzkie zachowania pozostają niezmienne mimo upływających wieków i zmieniających się okoliczności.

Książka napisana została typowym dla autora językiem, pełna jest plastycznych opisów wątpliwości i przemyśleń bohaterów oraz subtelnie zarysowanych cech charakteru. Nie znajdziemy tu nagromadzenia wydarzeń, czy nagłych zwrotów akcji. Przeczytamy o dylematach i ludzkich osobowościach, o noszonych głęboko w duszy tragediach, lękach, przyzwyczajeniach i słabościach. Henry James po raz kolejny w najmniejszych szczegółach zarysował szereg zwyczajnych, ale niebanalnych postaci. Książka silnie oddziałuje na czytelnika i każde z opowiadań wpędzi czytelnika w nieco inny nastrój, ale nie pozostawi obojętnym.

Fanom autora chyba nie muszę polecać tej książki, wspomnę tylko, że naprawdę warto ją przeczytać. Tym których odstrasza objętość jego powieści zdecydowanie polecam, gdyż tu mamy to co najlepsze u tego autora, w niewielkiej skondensowanej pigułce. Mam tylko nadzieję, że doczekam się jakiegoś innego wydania, nie okrojonego o tych kilka stron.

Henry James jest autorem, który przyzwyczaił czytelników do opasłych powieści, w których dopracowana w szczegółach forma jest równie ważna, jeśli nie ważniejsza, co treść, mogąca na pierwszy rzut oka wydać się banalna. Jednak jak dobrze poszukać, to oprócz kilkusetstronicowych książek, znajdziemy też bogactwo opowiadań, których spod pióra autora wyszło aż sto dwadzieścia....