Książka Jerzego Łojka przybliża w popularnej formie wyjątkowo negatywną w polskich dziejach postać, zdrajcę par excellence Szczęsnego Potockiego. Autor w oparciu o trudno dostępny i niestety rozproszony przez zawieruchę wojenną materiał źródłowy stara się rekonstruować życie twórcy konfederacji targowickiej, ze szczególnym uwzględnieniem jego działań politycznych w okresie 1788-1795. Portret zdrajcy jest pełen różnorodnych odcieni czerni. Głupota, prostactwo, brak charakteru, zaprzaństwo - wszystkie te cechy znakomicie pasują do postaci Potockiego. Łojek poświęca także miejsca kwestiom trzech małżeństw głównego bohatera: z Gertrudą Komorowską, Józefiną Mniszech, Zofią Glavani-Wittową. Aż dziw bierze, że działania takiej kanalii, jak Szczęsny, dały asumpt do powstania dwóch znakomitych dzieł literatury polskie: "Sofijówki" Trembeckiego i "Marii" Malczewskiego.

Cała książka pełna jest wieloaspektowej krytyki polskich elit schyłku XVIII stulecia. Dotyczy to zresztą absolutnie wszystkich, bo Łojek nie oszczędza nie tylko targowickich zdrajców, ale i przedstawicieli obozu reformatorskiego ze Stanisławem Augustem na czele. Właściwie we wszystkich aspektach ludzie ci prezentowali się wyjątkowo negatywnie, tak jeśli idzie o patriotyzm, intelekt, jak moralność (tu zwłaszcza casus żon Szczęsnego). "Dzieje zdrajcy" piętnują więc liczne błędy Polaków z końca epoki I Rzeczypospolitej. Znamienne, jak pewne kwestie nie traciły na aktualności, że wymienię tylko problem targowiczan, którzy w obcych stolicach szykują obce interwencje przeciw Ojczyźnie.

Niewątpliwą zaletą pracy jest bardzo żywy język narracji. To zresztą charakterystyczna cecha pisarstwa Łojka, tak że czasem zastanawiać się można, czy to bardziej historyk, czy może literat. Autor nie ukrywa swojej jak najgorszej opinii o panu na Tulczynie, którą - jestem tego pewien - potrafi zarazić wszystkich czytelników. Zwalcza wszelkie próby historiograficznej i literackiej apologii Szczęsnego. I chyba dobrze, bo to wyjątkowo szkaradna postać, z całą pewnością jedna z najgorszych w naszych dziejach. Ale skoro pod koniec życia uznał się za Rosjanina...

Tomasz Babnis

Książka Jerzego Łojka przybliża w popularnej formie wyjątkowo negatywną w polskich dziejach postać, zdrajcę par excellence Szczęsnego Potockiego. Autor w oparciu o trudno dostępny i niestety rozproszony przez zawieruchę wojenną materiał źródłowy stara się rekonstruować życie twórcy konfederacji targowickiej, ze szczególnym uwzględnieniem jego działań politycznych w okresie...