„Stoner”, John Williams, Filtry

Kilka słów o, już wspomnianym, „Stonerze”. Czytałem go niespiesznie, dobre dziesięć dni, bo pędzenie przez tę powieść wydawało mi się jakoś nieprzystające do powolności narracji, do jej powściągliwości, braku efekciarstwa, skromności i prostoty. Czytałem niespiesznie, bo tak żył William Stoner, główny bohater książki, który ot, poszedł na uniwersytet, został nauczycielem, nauczał i umarł.

Tylko tyle. Tylko i aż – bo „Stoner” to jedna z najpiękniejszych książek, na jakie trafiłem w ostatnim czasie.

Czytelnika przyciąga już sama sława powieści – powieści, jak podkreśla w posłowiu Maciej Stroiński, tłumacz „Stonera” wydanego właśnie przez Filtry, znanej z tego, że jest mało znana. A właściwie była, bo choć wydana w 1965 roku książka Williamsa przeszła niemal bez echa, dziś uważana jest za jedną z najważniejszych amerykańskich powieści XX wieku, którą zachwycili się współcześni mistrzowie, w tym Julian Barnes.

„Stoner” koi i smuci – jednocześnie. A nade wszystko: zachwyca. „A czego się spodziewałeś” – pytam sam siebie, cytując Stonera.

Must read na tę wiosnę.

„Pani Bovary”, Gustave Flaubert

Williams składa hołd Flaubertowi i nawet jeśli wymienianie klasyka tego kalibru to czysty banał, cóż – pisząc o małym wielkim życiu, do „Pani Bovary” po prostu trzeba mi się odwołać.

Amerykański prozaik nie kryje się zresztą ze swoją inspiracją. Stoner urodził się opodal miasteczka Boonville, a Emma Bovary i jej mąż osiadają w Yonville, los Williama Stonera przypomina los Karola Bovary, i to nie tylko w związku z nieudanym małżeństwem, ale i drogą wiejskiego chłopaka do zdobycia wiedzy, i tak dalej, i tak dalej.

Nie twierdzę bynajmniej, że Williams kopiuje Flauberta. Raz jeszcze odwołam się do posłowia Macieja Stroińskiego: „Stoner to jest książka o zbawiennym wpływie książek, Pani Bovary – o zgubnym”. Tłumacz podkreśla też, że Williams, podobnie jak jeden największych mistrzów literatury francuskiej, miał obsesję na punkcie dobrego pisania.

Czytając „Stonera”, czujemy to wyraźnie, a zestawienie obu powieści – szczególnie jeśli wspomnienie „Pani Bovary” jest w was dość mgliste – to doskonały pomysł, zwłaszcza że jest kilka ciekawych wznowień, między innymi wydawnictwa Marginesy i Świata Książki.

„Żar”, Sándor Márai, Czytelnik

Najsłynniejsza książka Sándora Máraiego, powszechnie uznawana za powieść wybitną i – spoiler alert! – rzeczywiście jest to powieść wybitna. „Żar” opowiada o męskiej przyjaźni, Polaka i Węgra, zburzonej przez miłosny trójkąt.

Brzmi może nienadzwyczajnie. A jednak. „Żar” urzeka językiem i konstrukcją. Do końca nie daje czytelnikowi prostych odpowiedzi. Historia dramatu jednostki, starego i zmęczonego życiem Henryka, to jednocześnie uniwersalny obraz ludzkiej psychiki. A także, jak wskazuje tytuł, namiętności.

Wszystko na zaledwie 168 stronach.

„Zima naszej goryczy”, John Steinbeck, Prószyński i S-ka

Nieco mniej znana powieść Johna Steinbecka, noblisty i jednego z największych amerykańskich pisarzy XX wieku. Głównym tematem „Zimy naszej goryczy” jest efekt presji społecznej. Narrator, Ethan, jest subiektem w sklepie, który zewsząd jest przekonywany, że powinien być kimś lepszym.

Ethan zmienia swoje przekonania na temat bogactwa i władzy za sprawą skarg żony i dzieci, którzy narzekają na swój status społeczny. Na zmianę bohatera powieści wpływają też jego bliscy znajomi, którzy namawiają go do przyjmowania łapówek, raz po raz wskazując, że to pieniądze są w ich życiu najważniejsze.

W listach do przyjaciół przed i po opublikowaniu powieści Steinbeck twierdził, że napisał „Zimę naszej goryczy”, aby odnieść się do moralnej degeneracji kultury amerykańskiej w latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych XX wieku.

„Zima naszej goryczy” to powieść cichsza, mniej znana niż choćby „Na wschód od Edenu”, „Tortilla Flat”, „Myszy i ludzie” czy „Grona gniewu”. Tym bardziej warta sprawdzenia.

„Chilijski poeta”, Alejandro Zambra, Filtry

Kolejna z nowości od Wydawnictwa Filtry, które zachwyciły mnie w ostatnich miesiącach. I znów: niby niewiele się tu dzieje. Znów niby tylko codzienność, nic więcej, ot, życie rodzinne, poprzeplatane tu i tam miłością do poezji, niby przeciętność.

Ale nie – więcej, znacznie więcej. „Chilijski poeta” to powieść zabawna, inteligentna, erotyczna. Książka Zambry to ponadto portret wyjątkowego kraju, kraju żyjącego poezją, w którym młodzi ludzie marzą, by zostać poetami, choć niekoniecznie oznacza to wygodne życie, a nawet więcej – wcale nie gwarantuje, że ktoś przeczyta ich książki. Zambra z humorem portretuje egzaltowane, nieco nadęte środowisko, które pod piórem chilijskiego pisarza jest tak urocze, że trudno oderwać się od historii toczącej się leniwie przez blisko 500 stron.

Zambra to po prostu świetny opowiadacz, a „Chilijski poeta” przypomina, że literatura potrafi zrobić coś z niczego. Warto.

„Chwile wieczności”, Kjersti Anfinnsen, ArtRage

Birgitte żyje od bardzo dawna. Niemal wszyscy, których znała, już nie żyją, a swoje życie uważa za „wyludnione”. Samotność, stwierdza tymczasem, to jedna z najbardziej odrażających rzeczy na świecie, w wyniku której człowiek zatraca siebie.

„Chwile wieczności” to opowieść o czterech ścianach, starości, nieuchronności losu, powolnym zmierzaniu ku śmierci. Narratorka, była kardiochirurżka, zastanawia się, czy przed końcem zdąży jeszcze oślepnąć. Czy przyzwyczai się do znajdowania przedmiotów w ciemnościach i schodzenia po schodach po omacku. Czy przywyknie do jeszcze większej nudy. Ale, ale – książka Kjersti Anfinnsen to również historia o nierezygnowaniu z marzeń. I późnej miłości. Wszystko to okraszone błyskotliwą ironią, gorzkim humorem i inteligencją narracji.

Średnia ocena powieści w naszym serwisie to wysokie 7,3.

„Jedyna historia”, Julian Barnes, Świat Książki

Poniekąd zaczęliśmy Barnesem, zachwyconym „Stonerem”, i pięknie będzie nim skończyć. Wydana w 2018 roku powieść „Jedyna historia” to najnowsza książka autora klasycznej już „Papugi Flauberta”, za którą zdobył nominację do Nagrody Bookera. I pasuje to jak ulał.

„Jedyna historia” to opowieść o romansie 19-letniego Paula i 48-letniej Susan, wspomnianego po dziesięcioleciach przez Paula, który konstatuje: „pierwsza miłość ustawia ci życie na zawsze”.

Powieść Barnesa to także historia bezradności, oddania się i zwodniczości narzędzia, jakim jest pamięć.

Każdy z nas, przekonuje główny bohater książki, ma jedną historię do opowiedzenia. „Ta jest moja”.

Artykuł po raz pierwszy ukazał się w roku 2023.