Pisał o nim Michaił Bułhakow: sztuki mojego bohatera wystawiane będą przez stulecia na scenach całego świata i nie wiadomo, kiedy przestanie się je grywać. Także: uczeni różnych krajów przeprowadzą szczegółowe rozbiory jego sztuk i będą się starali, krok po kroku, prześledzić całe jego tajemnicze życie. Dowiodą, że człowiek ten (...) wywrze wpływ na wielu pisarzy przyszłych stuleci (...)*1. Kim ten znamienity bohater? To sam pan de Molière! Szczególnie bliski wielkiemu rosyjskiemu pisarzowi ze względu na wspólnotę losu - przekleństwo twórcy, na którym spoczęły oczy władzy.

Kim był Francuz Jean Baptiste Poquelin, poddany Ludwika XIV, znany jako Molier? To jeden z wybitnych, jeśli nie najwybitniejszy komediopisarz, a w swoich czasach także aktor i dyrektor trupy teatralnej. Nie miał łatwego życia, borykał się z wieloma problemami, finansowymi, rodzinnymi, z nich dla nas najistotniejsze chyba te, które wynikały z twórczości. Nie raz, nie dwa narażał się konserwatywnemu społeczeństwu francuskiemu, drwiąc bezlitośnie z jego obłudy i zakłamania. Kto lubi, by wytykano mu fałsz i pozoranctwo? Molier zaś bezbłędnie punktował mieszczańską czy dworską kołtunerię.

Za to go lubię od czasu, gdy w liceum przeczytałam „Skąpca” i „Świętoszka”. Znają te komedie chyba wszyscy, którzy przeszli przez ten szczebel edukacji. A inne jego teksty? Jeśli ktoś zaczytał się w Molierze jak ja, ma za sobą zapewne PIW-owskie 3-tomowe wydanie jego dzieł w tłumaczeniu sławnego Tadeusza Boya Żeleńskiego. Może warto odświeżyć lekturę? Krakowski Znak wydał w serii „50 na 50” trzy komedie: „Tartuffe”, „Don Juan”, „Mizantrop” w przekładzie znanego aktora Jerzego Radziwiłłowicza, który odgrywał na scenach teatralnych rolę Orgona z „Tartuffe'a” czy Don Juana z komedii pod tym samym tytułem.

Czego dzisiejszy czytelnik może szukać u Moliera? Tylko obrazu mentalności społeczeństwa francuskiego XVII wieku? Myślę, że nie. „Tartuffe albo Szalbierz” dotyczy fałszywej pobożności i dewocji, postaw ciągle przecież aktualnych. Tytułowy bohater komedii bezbłędnie pokazuje, jak łatwo zwieść na manowce człowieka uczciwego, ale naiwnego, bezkrytycznie przyjmującego pozór za prawdę. A Orgon, który pada ofiarą świętoszka, wcale nie budzi współczucia, bo głupota bywa równie groźna i szkodliwa jak samo oszustwo. Jakżeż dramatycznie brzmią pozornie uspokajające słowa Elmiry, żony Orgona: Szczęśliwy koniec, wypowiedziane w chwili nieoczekiwanego pozytywnego rozwiązania kryzysowej sytuacji. A Don Juan, bohater kolejnej komedii? To mistrz cynizmu, bezwzględnie wykorzystujący kobiece słabości, wyrachowany i przekonany o tym, że uda mu się wyjść obronną ręką z każdej sytuacji. Warto rozważyć, czy jego postawa to wyraz zadufania czy wewnętrznego zagubienia człowieka, któremu okoliczności zbyt sprzyjały i uwierzył, że nie musi liczyć się z nikim i niczym? Tytułowy Mizantrop wreszcie bardziej jest godny współczucia z powodu źle ulokowanych uczuć czy niewłaściwego stosunku do ludzi? Nadmiernie wymagający wobec innych, przesadnie krytyczny doprowadził się do stanu, w którym trudno mu już normalnie funkcjonować w społeczeństwie. Znamy takie typy? Molier - tak jak Szekspir - przejrzał człowieka na wylot. Polecam więc uwadze.

Justyna Radomińska

Molier, Tartuffe, Don Juan, Mizantrop, Wydawnictwo Znak, Kraków 2015r.

* M.Bułhakow, Życie pana Moliera, Muza, 2004, s.8 i 9.