Wojna to trudny temat i wydawać by się mogło, że nie powinno się go poruszać w rozmowach z małymi dziećmi, bo czyż dzieciństwo nie powinno być beztroskie i wesołe? Czy dziecko powinno nurzać się w okrucieństwie i śmierci? Z pewnością jednak nie należy otaczać pewnych tematów tabu w relacjach z dziećmi i dotyczy to każdego aspektu życia. Unikanie trudnych rozmów nie sprawi, że nieświadome dziecko będzie szczęśliwsze. Sztuką jest jednak rozmawianie o wojnie z kilkuletnim człowiekiem tak, by zrozumiał on jej bezsens, ale nie wywołując w nim traumy.

„Oleś i Pani Róża” to opowieść o wojennych losach kilkuletniego chłopca, który będąc już u kresu życia, jako starzec przekazuje tragiczną prawdę o sobie swojej dziewięcioletniej wnuczce. Opowiada o swojej mamie, która nie przeżyła wojny, o pobycie w obozie przejściowym, o niewyobrażalnym głodzie, o jednej suchej kromeczce, która musiała wystarczyć na cały dzień, i okrucieństwie niemieckich żołnierzy. Mówi też o śmierci przyjaciela, o swoim przerażeniu i samotności. Mimo że są to trudne przeżycia, nie ma w nich niczego, czego nie mogłoby poznać współczesne dziecko. Świat nie jest dobry. Toczą się w nim wojny, giną ludzie i choć nie ma w tym żadnego sensu, tak właśnie jest. Brutalna prawda? Ale czy w bajce o Czerwonym Kapturku nie było brutalności? Przecież babcię i Kapturka zjadł zły wilk. Co więcej, szczęśliwym zakończeniem było rozcięcie mu brzucha. A Jaś i Małgosia? Tam hodowano Jasia niczym zwierzę, by móc go w końcu zjeść. A zakończenie? Baba Jaga wepchnięta do pieca ginie w płomieniach. Okazuje się więc, że śmierć, przemoc i okrucieństwo dobrze są znane dzieciom od najwcześniejszych lat. Nie razi nas okrucieństwo bajek, lecz jeśli mowa o prawdziwych zdarzeniach, mówić najczęściej nie chcemy.

Książka ma formę pamiętnika wnuczki pana Aleksandra, zwanego dawno temu Olesiem. Żyje on tylko dlatego, że miał szczęście trafić w czasie pobytu w obozie na panią Różę. Pan Aleksander, czy jak kto woli Oleś, to postać fikcyjna. Pani Róża jest natomiast wzorowana na hrabinie Róży Zamoyskiej, która mieszkając na Zamojszczyźnie, nie pozostała obojętna wobec tragedii dzieci krzywdzonych przez okupanta. Dostarczała żywność do obozów i otaczała więzione dzieci opieką medyczną, częstokroć narażając własne życie. Wraz z mężem, Janem Zamoyskim, zorganizowała akcję wyprowadzenia około pięciuset dzieci z obozu w Zwierzyńcu. Tworzyła ochronki dla sierot wojennych i próbowała zastępować im matkę. Zatem historia Olesia, choć pełna smutku, ma w sobie promyk dobroci. Takie historie są jak najbardziej dla dzieci. Niech uczą się od najmłodszych lat, że nawet jeśli jest bardzo źle, a może zwłaszcza wtedy, pomóc może właśnie drugi człowiek, pod warunkiem że zdobędzie się na odwagę.

Dopełnieniem opowieści o Olesiu i pani Róży są ilustracje autorstwa Uli Bruno. Bardzo realistyczne, poruszające tę najwrażliwszą strunę w sercu, dające dziecku możliwość postawienia się na miejscu Olesia. Jedna z ilustracji przedstawia baraki obozowe, inna pomarszczoną dłoń starca. Jest w nich niekiedy taki smutek, że trudno się nie wzruszyć, ale też radość i nadzieja i wtedy w oku znowu kręci się łza, tylko inna.

Książka przeznaczona jest zarówno dla dzieci, jak i dla młodzieży, ale i dorosła osoba nie poczuje się rozczarowana. Takich historii należy poszukiwać, zwłaszcza w świecie zdominowanym przez elektronikę, w którym „mieć” stanęło nad „być”.

Izabela Straszewska