Polski duchowny katolicki, kosmolog, teolog i filozof, profesor Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II. Absolwent tarnowskiego seminarium duchownego i jego późniejszy wykładowca. Pierwszy dziekan Wydziału Teologicznego w Tarnowie. Święcenia kapłańskie przyjął 26 kwietnia 1959 z rąk bpa Karola Pękali, a następnie został wikariuszem w Ropczycach. Dalsze studia podjął na Wydziale Filozofii Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, gdzie w 1966 r. obronił doktorat z kosmologii relatywistycznej, zaś habilitację uzyskał w 1969 r. Jest profesorem filozofii na Uniwersytecie Papieskim Jana Pawła II w Krakowie, pracownikiem Watykańskiego Obserwatorium Astronomicznego, fundatorem i dyrektorem Centrum Kopernika Badań Interdyscyplinarnych (UPJP2-UJ) oraz dyrektorem Ośrodka Badań Interdyscyplinarnych (UPJP2),a od 1990 r. - członkiem Papieskiej Akademii Nauk.
W 2008 r. jako pierwszy Polak został laureatem Nagrody Templetona, przyznawanej za pokonywanie barier między nauką a religią. 28 czerwca 2008 r. otrzymał tytuł honorowego obywatela miasta Tarnowa.
Poglądy filozoficzne:
- w metodologii nauki Heller proponuje użycie izomorfizmu jako stosowalności formalizmu matematycznego do opisu świata
- matematyka jest eidetyczna, ponieważ operuje bytami, których istota jest do uchwycenia sama w sobie i może nadawać się do opisu w naukach społecznych i przyrodniczych
Epistemologia:
- teza Michała Hellera: "Fundamentalna hipoteza, przyjmowana milcząco w samej metodzie współczesnych zmatematyzowanych nauk empirycznych głosi, że w materialnym świecie nie ma niczego, czego nie dałoby się opisać matematycznie. Na mocy tej hipotezy istotowość matematyki przenosi się na świat materialny. Nauki empiryczne są zatem również naukami eidetycznymi"
Konsekwencjami tezy Hellera są:
- interpretacje teorii naukowych muszą zawierać znaczące założenia ontologiczne
- założenia ontologiczne pozwalają na tworzenie teorii zunifikowanych dających wyjaśnienie świata – sam formalizm matematyczny i dane empiryczne tego nie czynią
- możliwe są różnorodne interpretacje ontologiczne, które zależą od wyboru systemu wartości interpretatora i nie podlegają ostatecznej argumentacji
Aby przedrzeć się przez opis i interpretacje rzeczywistości, jakimi dysponujemy w naukach do samej istoty rzeczy (inaczej eidos),Heller proponuje:
- rozważmy zbiory interpretacji dopuszczonych przez formalizmy matematyczne i przewidywania empiryczne teorii
- znajdźmy niezmienniki interpretacyjne – wspólne elementy struktur teoretycznych
- mogą one wskazywać na stałe cechy rzeczywistości
Otrzymane nagrody:
- 1996: Doktorat Honoris Causa AGH
- 1996: Medal Miasta Tarnowa
- 2000: Wyróżnienie Tarnoviae Merenti Fundacji im. Hetmana Jana Tarnowskiego w Tarnowie,
- 2000: Nagroda Naukowa im. Mikołaja Kopernika Fundacji Miasta Krakowa, przyznana przez Polską Akademię Umiejętności w Krakowie
- 2000: Nagroda imienia ks. Idziego Radziszewskiego KUL
- 2001: Nagroda imienia Hugona Steinhausa Polska Fundacja Nauki
- 2006: Nagroda Prezesa Rady Ministrów za 2006 r. za wybitny dorobek oraz osiągnięcia naukowe
- 2008: Nagroda Templetona John Templeton Foundation, którą podarował na Centrum Kopernika
- Nagroda Krakowska Książka Miesiąca września za książkę Podglądanie wszechświata (Znak, 2008)
- 2009: Doktorat Honoris Causa Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie
- 2009: Krzyż Komandorski z gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski
- 2010: Nagroda im. ks. Józefa Tischnera
Wybrane publikacje książkowe:
- 2009: Jak być uczonym
- 2008: Filozofia nauki
- 2008: Ostateczne wyjaśnienia wszechświata
- 2008: Podglądanie wszechświata
- 2007: Pojmowalny wszechświat (wraz z George'em Coynem)
- 2006: Podróże z filozofią w tle
- 2006: Filozofia i Wszechświat. Wybór pism
- 2004: Filozofia przyrody. Zarys historyczny
- 2002: Początek jest wszędzie. Nowa hipoteza pochodzenia Wszechświata
- 2002: Sens życia i sens wszechświata. Studia z teologii współczesnej
- 2001: Kosmologia kwantowa
- 1998: Czy fizyka jest nauką humanistyczną?
- 1997: Uchwycić przemijanie
- 1995: Wieczność – Czas – Kosmos
- 1995: Szczęście w przestrzeniach Banacha
- 1995: Nauka i wyobraźnia
- 1994: Wszechświat u schyłku stulecia
- 1994: Kosmiczna przygoda Człowieka Mądrego
- 1993: Moralność myślenia
- 1992: Filozofia świata. Wybrane zagadnienia i kierunki filozofii przyrody
- 1990: Dylematy ewolucji (wraz z Józefem Życińskim)
- 1988: Teoretyczne podstawy kosmologii. Wprowadzenie do globalnej struktury czasoprzestrzeni
- 1984: Usprawiedliwienie wszechświata
- 1983: Ewolucja kosmosu i kosmologii
- 1981: Wszechświat i słowo
- 1976: Początek świata
- 1974: Spotkania z nauką
- 1971: Wobec wszechświata
Ponadto jest autorem działu "Kosmologia" w "Encyklopedii fizyki" PWN oraz autorem lub współautorem licznych publikacji w czasopismach naukowych i popularnych. Opublikował też serie rozważań rekolekcyjnych m.in. "Rekolekcje dla poszukujących".https://www.copernicuscenter.edu.pl/autor/ks-michal-heller-900
Egzystencjalnych problemów człowieka nie da się zredukować ani do praw biologii, ani do praw fizyki; nie można całości kawałkować na części:...
Egzystencjalnych problemów człowieka nie da się zredukować ani do praw biologii, ani do praw fizyki; nie można całości kawałkować na części: tu jest fizyka, odtąd sięga biologia, a to izolowane od reszty jądro stanowi siedlisko metafizycznych doświadczeń człowieka. Chcąc zrozumieć człowieka, musimy stawić czoła całości w jej skomplikowaniu i w jej powiązaniach wszystkiego ze wszystkim.
Jeżeli ignorancja jest ciemnością umysłu, to wiedza jest jego światłem, a studiowanie i uprawianie nauki, choć wymagają nakładu sił i przezw...
Jeżeli ignorancja jest ciemnością umysłu, to wiedza jest jego światłem, a studiowanie i uprawianie nauki, choć wymagają nakładu sił i przezwyciężania wielu słabości, są zanurzeniem się w świetle.
Na początku chciałbym zaznaczyć, że uważam się za fana twórczości M. Hellera oraz J. Życińskiego. Heller jest moim zdaniem jednym z najlepszych „poważnych” popularyzatorów nauki i filozofii na polskim rynku wydawniczym. Obaj autorzy bywają wymagający, ale dają czytelnikowi wiele w zamian. Z tego powodu chętnie sięgnąłem po ich kolejną książkę, licząc na interesującą refleksję filozoficzną nad współczesną biologią, tym bardziej, że temat wydaje się niedowartościowany w literaturze popularnonaukowej.
Z wielką przykrością muszę jednak stwierdzić, że książka „Dylematy ewolucji” okazała się wielkim rozczarowaniem. To zdecydowanie najgorsza pozycja w znanej mi części dorobku obu autorów. Zdaje się, że profesorowie ulegając pokusie redukcjonizmu metodologicznego wyszli daleko poza swój obszar kompetencji (fizyka) i próbowali formułować krytyczne myśli tam, gdzie – stwierdzam to z przykrością – w gruncie rzeczy nie mieli zbyt wiele do powiedzenia (biologia). Jest to tym bardziej ironiczne, że w innych pozycjach swojego dorobku formułowali przekaz antyredukcjonistyczny (Heller, Życiński: „Wszechświat: maszyna czy myśl”). Zarzut powyższy w mniejszym stopniu dotyczy M. Hellera, gdyż rzadko wykraczał on poza bezpieczny dla siebie obszar kosmologii. Nie byłoby w tym oczywiście nic złego, gdyby nie to, że tematyka została z konieczności potraktowana bardzo powierzchownie. Autor rozwija te zagadnienia i poświęca im należytą uwagę w innych swoich książkach.
J. Życiński snuł natomiast bardzo mętne rozważania, które, nawet biorąc pod uwagę datę pierwszego wydania książki, trudno jest traktować, jako odnoszące się do problemów współczesnego ewolucjonizmu. Bo czy naprawdę pomysły XIX-wiecznych proponentów darwinizmu, według których porządek społeczny należy wyprowadzić z teorii ewolucji biologicznej są dylematem dla współczesnej biologii? Czy poglądy religijne Darwina są dla współczesnych biologów czymkolwiek więcej, niż historyczną ciekawostką? Czy podnoszenie przez Haeckla ewolucjonizmu do rangi religii dla oświeconych ma jakiekolwiek znaczenie w dniu dzisiejszym? Nie znajdziemy tutaj omówienia problemów metodologicznych biologii ewolucyjnej jako nauki empirycznej ani próby filozoficznej interpretacji jej dokonań. Z przykrością (raz jeszcze) muszę stwierdzić, że wiedza autora na temat ewolucjonizmu zdaje się być mocno niedzisiejsza i ograniczona raczej do już przebrzmiałych kontrowersji wokółewolucyjnych.
Ukoronowaniem powyższego stylu jest przedstawiony przez Życińskiego w zakończeniu zarzut, jakoby w porównaniu do – a jakże – fizyki biologia była dyscypliną zacofaną metodologicznie i odwołującą się do XIX-wiecznych schematów myślenia. Ironią losu pozostaje fakt, że ponad 20 lat po napisaniu tych słów to w kierunku niektórych działów nowoczesnej fizyki teoretycznej kieruje się zarzut zbaczania z poprawnego toru metodologicznego (vide: S. Hossenfelder: „Zagubione w matematyce. Fizyka w pułapce piękna”, M. Heller: „Nieskończenie wiele wszechświatów”).
Rozdziały moim zdaniem autentycznie warte uwagi to ten poświęcony historii ruchów antyewolucyjnych oraz, napisane już przez innych autorów i dodane do nowego wydania, dwa końcowe działy poświęcone ewolucyjnemu wyjaśnieniu zjawisk altruistycznych oraz powstaniu psychologii ewolucyjnej.
Podsumowując, nie mogę niestety polecić książki osobom zainteresowanym problemami współczesnego ewolucjonizmu. Znacznie lepiej jest sięgnąć po książki innych autorów, choćby tego nieszczęsnego Dawkinsa, któremu zarzucić można wiele i do którego J. Życiński odnosi się z otwartą niechęcią, a który na ewolucji zna się jednak doskonale.
Moja opinia nie jest zbyt autorytatywna, bo nie mam fachowego wyszkolenia w filozofii nauki ani porównania z resztą literatury. Mogę tylko powiedzieć, że wspominam ten podręcznik dobrze; wygląda na fachowy przegląd głównych doktryn naukoznawczych, które pojawiły się w XIX i XX wieku, mniej-więcej od konwencjonalistów francuskich przez pozytywistów logicznych i Poppera aż do modeli Kuhna i Lakatosa. To może być jedna z kilku podstawowych, najbardziej priorytetowych książek Hellera, z najszerszym gronem ludzi, którym można to polecić.