Jesteśmy społecznością, która kocha książki

Nadzwyczaj "europejska" powieść, gdy tę europejskość rozumieć w rosyjskich kategoriach: Europa jako ojczyzna, schronienie i ostoja wartości LGBT. Jak gdyby autorka chciała potwierdzić stereotypy szerzone przez putinowską propagandę lub... próbowała za wszelką cenę otrzymać europejską nagrodę literacką. Za tematykę LGBT, za krytykę autorytarnych, niedemokratycznych rządów w republikach postsowieckich i za piętnowanie rosyjskiej mentalności, opartej na homofobii i nienawiści do nie-Rosjan. Do tego dochodzi wątek żydowski, emigranci, nowa sztuka i złośliwe spojrzenie na luksusowe życie najwyższych sfer Azerbejdżanu - istny "montaż atrakcji". Przy tym autorka jest Niemką pochodzącą właśnie z Azerbejdżanu, co mogłoby sugerować, że w kwestii swej azjatyckiej ojczyzny wie nie mniej, niż o Niemczech, choć trudno temu dać wiarę komuś, kto choć raz widział ten kraj. Ja byłem i mogę zaświadczyć, że mieszkają tam również całkiem normalni ludzie a rewelacje w stylu autorki, że " brud, smród i ubóstwo" są grubo przesadzone. Obraz Azerbejdżanu zbudowany jest tutaj na stereotypach z wykorzystaniem zjadliwej, pełnej przesady ironii.

Mamy więc małżeństwo zawarte pod presją rodziny i dla świętego spokoju. Ona - Leyla, jedyne dziecko Gruzinki i Azera z najwyższych sfer (możliwe, że rodzice Leyli - Gruzinka Nino i Azer Ali - to nawiązanie do bohaterów znanej powieści "Ali i Nino" żydowskiego autora piszącego po niemiecku, Kurbana Saida), nie znające dzieciństwa i matczynej miłości, baletnica moskiewskiego Teatru Wielkiego i...lesbijka; on - Altay, jedynak w rodzinie zasłużonego inżyniera, lekarz psychiatrii i gej. Prześladowani w Rosji z powodów azjatyckich rysów i swej orientacji seksualnej wyjeżdżają do mekki swobód obyczajowych - do Berlina. Tu nie bez przygód nostryfikują dyplomy, przebijają się i - żyją jak chcą, uprawiając seks z kim popadnie, zgodnie ze swą orientacją, a czasem nawet -jeśli trafi się jakiś odpowiedni "trans" - w poprzek i wspólnie. Dopóki ona nie spotka w barze tej trzeciej - Jonoun, młodej sieroty-Żydówki po amerykańskiej szkole sztuki nowoczesnej, nieuporządkowanej ani wewnętrznie ("pozbycie się heteronormatywnych przekonań sprawia jej więcej kłopotu, niż chciałaby to przyznać"), ani zewnętrznie. Zaczyna się wymuszony menâge à trois.

Autorka powieści operuje ciekawym, bogatym językiem (choć niektórzy wytykają jej absurdalne w niemczyźnie połączenia, zbitki słowne i błędy rzeczowe) z licznymi odniesieniami do (wyłącznie feministycznej i gejowskiej) literatury i sztuki, używa nawet czasem lokalnego, berlińskiego słownictwa. Dzieło ma też oryginalną konstrukcję, składa się bowiem z -29 rozdziałów, które zmierzając do zera przedstawiają przeszłość tej trójki do momentu kryzysu ich potrójnego związku i zapowiedzianego w otwierającym powieść rozdziale "zerowym" uwięzienia Leyli w azerskim więzieniu. Kolejnych 29 rozdziałów jest zapisem ucieczki Leyli przed samą sobą i w poszukiwaniu siebie. Oraz podroży pozostałej dwójki za nią, do Azerbejdżanu. To pełna ekscesów droga do siebie i do dojrzałości.

Pewien trop interpretacji historii tego dziwnego i trudnego związku daje autorka, jako jej motto umieszczając dowcip Woody Allena, w którym do psychiatry przychodzi mężczyzna, mówiąc, że ma brata, któremu wydaje się, że jest kurą. Na pytanie, dlaczego nie przyprowadził brata, ten odpowiada, że potrzebuje jaj. I większość związków między ludźmi, powiada Woody Allen, funkcjonuje w ten sposób... Związki są w stanie przetrwać tylko dlatego, że osoby w nich pozostające coś w nich otrzymują i nie potrafią z tego zrezygnować.
Pod koniec powieści otrzymujemy nowy trop w postaci sufickiej legendy o ptaku Simurgu, opowiedzianej Leyli przez ojca. Mówi ona o 30 ptakach, które wybrały się w daleką podróż, by odnaleźć tajemniczego ptaka-Simurga, który jest zdolny zbawić wszystkie ptaki. Po trudnej i wyczerpującej drodze część ptaków, która dotrwała do tej chwili, odkrywa, że każdy z nich jest Simurgiem... I takie jest przesłanie na życie dla każdego człowieka: każdy zbawia się sam, jest kowalem własnego losu.
Upraszczając, jest to historia fikcyjnego związku młodych - geja i lesbijki, którzy nie znając miłości, zastępują ja seksem, lecz z czasem dojrzewają do tego, by stworzyć prawdziwe małżeństwo na zasadzie wzajemnego zaufania, oddania i sympatii, które sprawiają, że pomyślą nawet o tym, by dochować się i wychowywać wspólne dzieci.

PS. Byłoby to dla mnie dość zaskakujące, jak na Niemcy, gdyby mogło być prawdziwe: lekarz na dyżurze robi sobie kawę instant sam, bo pielęgniarki do kawy z filtra dla wszystkich dodają amfetaminy, żeby stacja pogotowia była na chodzie....
Zaskakujące dla Polaka (i chyba każdego muzułmanina) w pokoju muzułmańskiego chłopaka w Baku wisi reprodukcja obrazu polskiego Żyda, Maurycego Gottlieba, ucznia Matejki - jego 'Autoportret jako Ahaswer'(!)...Malarz umarł młodo, nie wyjeżdżał, a z Baku łączy go chyba tylko to, że dorastał w Borysławiu - polskim centrum wydobycia ropy naftowej. Traktuję to jako zawoalowaną próbę przypomnienia, że autorka podczas studiów była na stypendium w Krakowie.

Nadzwyczaj "europejska" powieść, gdy tę europejskość rozumieć w rosyjskich kategoriach: Europa jako ojczyzna, schronienie i ostoja wartości LGBT. Jak gdyby autorka chciała potwierdzić stereotypy szerzone przez putinowską propagandę lub... próbowała za wszelką cenę otrzymać europejską nagrodę literacką. Za tematykę LGBT, za krytykę autorytarnych, niedemokratycznych rządów w...