Safona

Safona (gr. Σαπφώ, łac. Sappho) to najwybitniejsza poetka liryczna starożytnej Grecji.

Imię tej największej, lirycznej poetki greckiej brzmiało - według strof jej poezji Psafo, starożytni podają również inne formy: Sapfo, Saffo czy też Safo. Urodziła się na wyspie Lesbos (Lesvos),prawdopodobnie w największym jej mieście - Mitylenie. Datę urodzin poetki określa się pomiędzy latami 664 p.n.e. a 650 p.n.e. Zachowały się brązowe monety z Mityleny przedstawiające Safonę grającą na lirze a także monety z miasta Eresos wybite z okazji wizyty poetki w tym mieście (choć to być może właśnie Eresos było rodzinnym miastem Safony).

Urodziła się w zamożnej i znaczącej rodzinie arystokratycznej. Ojciec - Skamandronymos (zwanym też Skamonem lub Kamonem) osierocił ją wcześnie pozostawiając wraz z trzema braćmi pod opieką matki - Kleuis (Kleis). Najstarszy z braci - Larichos pełnił zaszczytną funkcję podczaszego w Prytanejonie - budynku ogniska państwowego, rodzaju dzisiejszego ratusza. Charakos był bogatym kupcem i osiedlił się w Naukratis, strategicznie położonej koloni greckiej w delcie Nilu. Najmniej wiadomo o trzecim bracie poetki Eurogyjosie.

Z czasem Safona staje się przewodniczką - nauczycielką koła (z gr. thassos) ku czci muz i bogini Afrodyty. Miejscem spotkań grupy młodych, niezamężnych dziewcząt z arystokratycznych rodów staje się dom Safony. Safona kształciła dziewczęta w muzyce, grze na instrumentach (lirze zwanej barbitonem),poezji i tańcu. Poetka obdarzała swe podopieczne serdeczną przyjaźnią i gorącym uczuciem. Ku nim skierowane są najpiękniejsze liryki miłosne, homoerotyczne, przepojone radością wspólnego pobytu. Zachowały się także pieśni weselne - epitalamia - dedykowane młodym oblubieńcom. Od miejsca zamieszkania Safony, czyli wyspy Lesbos pochodzi określenie lesbijka.

Zachowała się waza z Attyki (datowana na ok. 480 p.n.e.) przedstawiającą Safonę i poetę Alkajosa. Alkajos darzący Safonę platonicznym uczuciem pisze o niej: "fiołkowłosa, czysta, uśmiechnięta Safo".

Spuścizna poetki to ponad 6000 wierszy zawartych w dziewięciu księgach. Do dziś zachowało się zaledwie kilkanaście z czego wiele odkryto w ostatnim stuleciu dzięki odkryciom papirusów z Oksyrynchos. Właśnie papirusy - będące przedmiotem handlu (jak dziś książka) rozsławiły imię poetki we współczesnym jej świecie. Ukazana w poezji Safony niezwykła siła kobiecych uczuć, pełna wdzięku i delikatności, wrażliwości i subtelności zaskakuje ogromną intensywnością i bogactwem wyrazu. Żadna kobieta wcześniej (a i potem) nie odważyła się pisać tak szczerze i z tak ogromnym talentem lirycznym.

W Syrakuzach wystawiono jej pomnik, przedstawiano ją na malowidłach, wazach, monetach i rzeźbach. Pisali o niej z zachwytem: Platon, Herodot, Arystofanes, Pindar oraz inni. Właśnie obok Pindara i Anakreonta zaliczana była do "trójcy" najwybitniejszych poetów starożytności. W tym czasie Grecja staje się miejscem burzliwych przemian społecznych związanych z dążeniem "ludu" do współrządzenia. Na Lesbos powołany został urząd Ajsymety - rozjemcy, którym został Pittakos (650 - 570 p.n.e.). W zamęcie spowodowanym początkiem rządów Pittakosa rodzina Safo w obawie o życie opuściła rodzinną wyspę i udała się na Sycylię. Później Safona wróciła na Lesbos, gdzie dożyła późnej starości. Z tego okresu pochodzą pieśni historyczne i epitafia. Safona zmarła i została pochowana w Eolidzie pomiędzy 604 a 590 p.n.e.