Jesteśmy społecznością, która kocha książki

(...) Podczas lekcji o Himalajach nauczycielka wspomina o mitycznym stworze żyjącym pośród skał i lodowców: yeti. Puchatemu wielkoludowi istnienia odmawiają dorośli („Przeczą temu fakty! Przeczą temu liczby! Przeczy temu nauka!”) i dzieci („Moja mama mówi, że yeti nie ma!!!”, To jakieś bajeczki dla małych dzieci. Nie wierzę w yeti”, „Ja też w niego nie wierzę! Cały ten yeti jest głupi i w ogóle nie istnieje!”). W całej klasie tylko bohater-narrator opowieści wierzy w yeti. Tym wyznaniem chłopiec naraża się na drwiny ze strony kolegów i pobłażliwe kiwanie głową swojej mamy. A co, jeśli jego wiara w himalajskiego stwora samemu zainteresowanemu przyda niezbędnej do istnienia siły? Oswajanie nowego przyjaciela okaże się dla chłopca nie lada wyzwaniem, tym bardziej, że – jak w przypadku największych rozterek bywa – problem siedzi w naszej głowie. Czytelnik towarzyszy bohaterom w niełatwej drodze, której celem jest budowanie poczucia własnej wartości. „Uwierzyli w ciebie, bo sam w siebie uwierzyłeś” – puentuje główny bohater.

Yeti, w którego nikt nie wierzył to ciepła opowieść ośmielająca do marzeń i dodająca otuchy tym, którym brakuje wiary w siebie. My dorośli staramy się wyrugować ze świata marzycielstwo; wszystko, co robimy ma czemuś służyć. Nie mamy czasu na fantazjowanie i zniechęcamy do niego dzieci. Po co bezproduktywnie marzyć, skoro już jako dziecko możemy znać trzy języki, umieć grać na kilku instrumentach, być mistrzynią w gimnastyce artystycznej i obiecującym programistą? Nie chcę przez to powiedzieć, że dbanie o rozwój dziecka jest czymś złym. Co najwyżej tyle, że czas na zabawę też jest ważny i potrzebny, i że większość przełomowych dla ludzkości wynalazków zawdzięczamy nudzie tych, w których głowach się zrodziły. Ale co ja mogę o tym wiedzieć…

Świetnie napisana – opowiedziana przez Olejarczyk historia angażuje, liczne dialogi dynamizują akcję, a pierwszoosobowa narracja pozwala na utożsamienie się z głównym bohaterem. Genialnie zilustrowana – zachwycające pastelowe ilustracje, które nie tylko obrazują tekst, ale zachęcają do rozwijania opowieści przez czytelnika. Dodatkowo duża czcionka sprawia, że książka może być nie tylko czytana na głos przez rodziców, ale także służyć jako jedna z pierwszych samodzielnych lektur.

Wszystko to sprawia, że lektura Yetiego, w którego nikt nie wierzył gwarantuje wspaniałą przygodę dla dzieci i ich rodziców. Wzrusza, uwrażliwia, nobilituje puszczanie wodzów fantazji. Z uwagi na górsko-zimowy anturaż świetnie nadaje się na mikołajkowy prezent. Wówczas objawia się jeszcze jeden walor tej opowieści: może ona stanowić punkt wyjścia do rozmów o spornym istnieniu świętego Mikołaja. Moment, kiedy ktoś mówi nam, że brodacz w czerwonym kubraku nie istnieje to, jak sądzę, jeden z pierwszych końców świata dla większości dzieciaków. Yeti doskonale pokazuje, że nikt nie może zabronić nam marzyć. Dla strofujących i strofowanych – od piątego roku życia, zdecydowanie bez górnych granic.

PRZECZYTAJ CAŁĄ RECENZJĘ (I OBEJRZYJ ILUSTRACJE) NA BLOGU: http://dodziela.com.pl/2019/10/03/yeti-w-ktorego-nikt-nie-wierzyl-asia-olejarczyk-aleksandra-golebiewska/

(...) Podczas lekcji o Himalajach nauczycielka wspomina o mitycznym stworze żyjącym pośród skał i lodowców: yeti. Puchatemu wielkoludowi istnienia odmawiają dorośli („Przeczą temu fakty! Przeczą temu liczby! Przeczy temu nauka!”) i dzieci („Moja mama mówi, że yeti nie ma!!!”, To jakieś bajeczki dla małych dzieci. Nie wierzę w yeti”, „Ja też w niego nie wierzę! Cały ten yeti...

(...) Wielka księga Klary Marcina Wichy jest na poły książkową nowością, na poły wznowieniem. Dwa tomy opowieści dziewczynki (Klara. Proszę tego nie czytać (2011) i Klara. Słowo na „szy” (2012)) pierwotnie wydała Czarna Owca. Wówczas książki ilustrował sam autor. W Wielkiej Księdze, która właśnie ukazała się nakładem wydawnictwa Mamania, przeczytamy także nową, trzecią część dziennika pt. Klara… i żarty się skończyły. Za stronę graficzną całości odpowiada ceniona ilustratorka Zosia Dzierżawska. Muszę przyznać, że o tym, iż Marcin Wicha debiutował jako autor książek dla dzieci (choć nie do końca – o czym później) dowiedziałam się mimochodem, pracując nad tekstem o jego twórczości. Po historię Klary sięgnęłam jednak dopiero teraz. A dzienniki dziewięciolatki mieszkającej z rodzicami i Młodszym, czyli bratem-alergikiem, przez którego Klara nie może mieć psa (pierwsza myśl: Matko, to o mnie i mojej rodzinie!) są zdecydowanie warte poznania. Otrzymujemy pamiętnik skrywający szkolne i rodzinne historie zwyczajnej dziewczynki, która spisuje swoje przeżycia w nadzwyczaj zabawny sposób. Można go czytać zarówno jako spójną całość, jak i na wyrywki.

(...) Dzienniki Klary nadają się do lektury dla całej rodziny. Nie sprawdzałam tego w praktyce, ale jestem pewna, że głośne czytanie tej książki przyniosłoby kupę śmiechu tak dzieciom, jak i dorosłym. Jest to literatura familijna przede wszystkim dlatego, że trudno mi się wyobrazić, aby osoba w jakimkolwiek wieku musiała się do niej zmuszać. Co innego będzie interesujące dla dziecka, co innego dla jego rodzica, jednak ten zbiór swoistych scenek rodzajowych z codzienności Klary i jej rodziny nie pozostawi nikogo obojętnym. Wymienię kilka: wspólne przygotowywanie ważnego szkolnego projektu wieczór wcześniej, klasyczne gubienie drogi podczas wakacyjnej podróży czy obowiązek przyniesienia do szkoły zupełnie nowych śmieci do zrobienia ekologicznych przebrań.

(...) Nie oznacza to jednak, że Wicha nie przemyca w Księdze ważkich kwestii. Pewnie przynajmniej niektóre pozostaną niewidoczne dla młodszego czytelnika, jednak dorosły w mig dostrzeże przenikliwą diagnozę naszego społeczeństwa. W lekkich, niewinnych historiach odnajduję Wichę-felietonistę (jeśli nie czytaliście jego felietonów z Pisma, naprawdę warto to nadrobić), który z właściwą sobie swadą punktuje absurdy polskiego systemu edukacji, skrajny konsumpcjonizm z przemysłem turystycznym na czele czy promowanie ekologicznego stylu życia będące nierzadko na bakier z tym, co naprawdę dobre dla naszej planety. Autor wyśmiewa owcze podążanie za trendami i stawia pod rozwagę nieobecność kobiecych postaci w szkolnej podstawie programowej. Wszystko to kryje się w słowach rezolutnej dziewięciolatki, która rejestruje zdarzenia i wypowiedzi swoje i bliskich. Źródła komizmu są różne – ja najczęściej odnajdywałam w opowieściach Klary siebie ze szkolnych lat, ale śmiech wywołują także dziecięce wpadki językowe i łagodna, humorystyczna satyra wspomnianych aspektów polskiej rzeczywistości. Warto podkreślić jeszcze jedną rzecz: Wicha odnosi się do swoich bohaterów z taką życzliwością, że czytelnik także myśli o nich ciepło. Chawiczewskich nie da się nie lubić. Co więcej – w tych postaciach rozpoznacie siebie.

(...) Chętnie sięgam po literaturę dla dzieci, jednak zupełnie inną niż dzienniki Klary. Szczególnie cenię książki pomagające młodemu czytelnikowi rozwiązać jakiś problem, mające uwrażliwić go na inność, pokazać okrucieństwo wojny. Nierzadko mocno metaforyczne i abstrakcyjne. To także piękne przedmioty, o których nie boję się mówić w kategoriach dzieła sztuki. Bez dwóch zdań takie książki są wartościowe i potrzebne. Czasem mam jednak wątpliwości, czy projektowanym odbiorcą tych pozycji jest dziecko (np. gdy dominują ilustracje w przygaszonych barwach, naprawdę smutne i ponure – mnie zachwycają, ale myślę, że w dzieciństwie mogłyby budzić we mnie mnie strach, a w konsekwencji niechęć). Brakowało mi takiej klasycznej opowieści, która skraca dystans, pozwalając bez wysiłku utożsamić się z bohaterami. Pozbawionej dydaktycznego smrodku, napisanej tylko i aż po to, by świetnie bawić się podczas lektury. Kiedy ja byłam dzieckiem, taką rolę spełniały kultowe już przygody Mikołajka. Wicha w niczym nie ustępuje Gościnny’emu. Sięgnijcie po Wielką Księgę Klary, bez względu na to, ile macie lat. Jeśli mnie rozbawiła, Wy powinniście płakać ze śmiechu.

PRZECZYTAJ CAŁĄ RECENZJĘ NA BLOGU: http://dodziela.com.pl/2019/05/10/wielka-ksiega-klary-marcin-wicha/

(...) Wielka księga Klary Marcina Wichy jest na poły książkową nowością, na poły wznowieniem. Dwa tomy opowieści dziewczynki (Klara. Proszę tego nie czytać (2011) i Klara. Słowo na „szy” (2012)) pierwotnie wydała Czarna Owca. Wówczas książki ilustrował sam autor. W Wielkiej Księdze, która właśnie ukazała się nakładem wydawnictwa Mamania, przeczytamy także nową, trzecią...

(...) Podwórko bez trzepaka – tytuł zbioru trafnie zapowiada zrealizowane przez Pilipa cele. Pierwszym, moim zdaniem nadrzędnym, jest obalenie mitu, jakoby dzieciństwo dla wszystkich było czasem beztroski. Drugim – ukazanie, jak różnie mogą potoczyć się pierwsze lata naszego życia i do jakich prowadzi to konsekwencji. Bohaterami reportaży Pilipa zostali więc zarówno ci, dla których dzieciństwo oznaczało niewyobrażalne cierpienie, jak i ci wyjątkowi, którzy za przeżycie przygody życia i zyskanie sławy w wieku kilku lat musieli ponieść cenę. To dzieci dotknięte przemocą domową, żyjące pod jednym dachem z nałogowcami i wykluczeni z uwagi na niepełnosprawność swoją lub rodziców. Młodzież zmagająca się z dojrzewaniem i obniżającym się wiekiem inicjacji seksualnej, narażona na ataki pedofilów (zwłaszcza drogą groomingu) oraz ci, których trzeba nauczyć się akceptować z uwagi na odmienną orientację. „Trudne dzieci”, z którymi nie dają sobie rady nie tylko rodzice, ale i instytucje. Pilip pokazuje zresztą niewydolność i niedostateczne zaangażowanie tych ostatnich. Niby słyszeliśmy podobne historie, a jednak czytając o losach kolejnych bohaterów rośnie nam gula w gardle.
Z drugiej strony autor poświęcił kilka tekstów młodym ludziom, o których losach trudno mówić w kategoriach tradycyjnie rozumianej krzywdy. Weźmy historie dwóch Nel. Dziewczynki, która zwiedziła większość świata opływając go katamaranem nazwanym Wyspą szczęśliwych dzieci oraz Neli Małej Reporterki. Pierwsza Nel, teraz już dorosła, miała życie, o jakim inni mogliby marzyć, ale podróż dookoła świata przypłaciła rozłąką z matką i bratem. O drugiej trudno mi myśleć w kategoriach jednostki. Jedenastoletnia dziewczynka o pseudonimie Nela funkcjonuje jako marka, za której sukces odpowiada sztab ludzi i niemałe pieniądze. Jej życie wydaje się wystudiowane, a kariera absorbująca bardziej niż praca na etacie niejednego dorosłego. Jest jeszcze jedna historia, której obecności w poświęconym dzieciństwu zbiorze nie potrafię uzasadnić. Mam na myśli przypadek rodziny Dzikowskich, którzy zdecydowali się zarabiać na życie poprzez prowadzenie w sieci kanału rejestrującego ich codzienność przez zamontowane w całym mieszkaniu kamery. Taki Big Brother w skali mikro. Dla mnie ten reportaż dotyczy dzieci o tyle, że w ramach interwencji sąd zabronił rozpowszechniania ich wizerunku w internecie. W tekście Pilipa nie pada ani jedno ich słowo dzieci Dzikowskich.

(...) Nie ulega wątpliwości, że ukazanie się książki w takiej formie było możliwe dzięki empatycznej postawie Łukasza Pilipa. Uwaga i zainteresowanie okazane młodym rozmówcom i ich bliskim, wyczucie i pokora wobec tego, co przeżyli sprawiły, że bohaterowie odsłonili się przed reporterem, zdradzając mu swoje lęki i pragnienia. Dzięki temu autor, a potem także czytelnik zyskują szansę zrozumienia bohaterów i sytuacji, w jakich się znaleźli. Pilip nie feruje w tej książce wyroków, nikogo nie oskarża. Raczej nie przytacza statystyk i nie formułuje szerokiej diagnozy polskiego społeczeństwa. Można poczynić z takiej charakterystyki zarzuty, jednak dla mnie największym walorem zbioru jest to, że młody reporter oddaje głos tym, których zazwyczaj nie chcemy słuchać. Taka postawa stanowi dowód reporterskiej dojrzałości Pilipa. Dzięki niej poznajemy losy konkretnych bohaterów posiadających imiona (nawet jeśli, na potrzeby tekstu, zostały one zmienione) i życiorysy, wobec których trudno zachować obojętność. Z nich właśnie reporter tworzy spektrum problemów, z jakimi borykają się polskie dzieci i całe rodziny.

(...) Jeśli chodzi o konstrukcję tekstów i książki jako całości, budzi ona u mnie kilka zastrzeżeń. Przede wszystkim, nie przekonują mnie zamieszczone po każdym z reportaży dwu-trzy-stronicowe wspomnienia zabaw z dzieciństwa sławnych dorosłych. Zgaduję, że Pilipowi chodziło o wzmocnienie kontrastu między przygnębiającym losem jego bohaterów, a szczęśliwym dzieciństwem celebrytów. Może dzięki tym króciutkim tekstom miało nie być aż tak smutno? Dla mnie to zabieg chybiony, który raczej wytrącał mnie z lektury niż wprowadzał do niej nową jakość. Jeśli chodzi o poszczególne reportaże, Pilip eksperymentuje z formą, przez co otrzymujemy bardzo różne teksty, których wspólnym mianownikiem pozostaje postawa reportera. Mnie nadal najbardziej ujmuje ten, dla którego sięgnęłam po książkę – poświęcony Wioskom Dziecięcym. Każdy z reportaży czyta się dobrze (choć, z uwagi na temat, nie jest to łatwa i przyjemna lektura), jednak ich stylistyczna różnorodność rozbija spójność zbioru jako całości. Mam też poczucie, że Pilip za dużo chciał w tej książce zmieścić. Obydwa wspomniane przeze mnie na początku cele są ważne (choć pierwszy ważniejszy) i godne realizacji, jednak dla mnie to dwa oddzielne projekty, połączone w Podwórku trochę na siłę. Zwłaszcza, że tekstów o ekstremalnie innym dzieciństwie jest znacznie mniej, przez co zestawienie ich z rodzinnymi patologiami (i przeplecenie wspominkami znanych ludzi, takich jak Monika Jaruzelska czy Jacek Rutkowski), wprowadza chaos. Może lepiej byłoby zostawić te historie o dzieciach-podróżnikach (skądinąd naprawdę interesujące) na kolejną książkę?

(...) Mocne, przejmujące Podwórko bez trzepaka ściska za serce i zapada w pamięć. Choć to książkowy debiut Łukasza Pilipa, współpracujący m.in. z Dużym Formatem reporter dał się już poznać jako Twórca Szczególnie Wrażliwy (dwukrotnie wyróżniony tym mianem na Festiwalu Wrażliwym właśnie). To dobre określenie także dla tej książki, której rolą jest oddanie głosu niesłuchanym oraz zwrócenie uwagi na ich los. W obliczu takich założeń, na wszystko inne mogę przymknąć oko.

PRZECZYTAJ CAŁĄ RECENZJĘ NA BLOGU: http://dodziela.com.pl/2019/05/14/podworko-bez-trzepaka-lukasz-pilip/

(...) Podwórko bez trzepaka – tytuł zbioru trafnie zapowiada zrealizowane przez Pilipa cele. Pierwszym, moim zdaniem nadrzędnym, jest obalenie mitu, jakoby dzieciństwo dla wszystkich było czasem beztroski. Drugim – ukazanie, jak różnie mogą potoczyć się pierwsze lata naszego życia i do jakich prowadzi to konsekwencji. Bohaterami reportaży Pilipa zostali więc zarówno ci, dla...

(...) Książka Posner jest pierwszym reportażem poświęconym Victorowi Capesiusowi (1907 – 1985), Niemcowi z Siedmiogrodu, farmaceucie z wykształcenia, który do czasu wcielenia w szeregi SS pracował jako przedstawiciel rumuńskiego oddziału niemieckich przedsiębiorstw IG Farben i Bayer. „Wujek aptekarz” – tak na niego mówiono. Mąż pół-Żydówki, ojciec trzech córek, uprzejmy i pomocny pracownik, który zna się na swoim fachu. Po wcieleniu do SS Capesius w krótkim czasie został głównym aptekarzem w obozie koncentracyjnym w Oświęcimiu. Oficjalnie jego zadania miały ograniczać się do sprawowania nadzoru nad magazynem leków i wydawania ich chorym. Już tutaj spotykamy się z pierwszym zafałszowaniem „zasług” aptekarza: zakazywał on bowiem wydawać medykamenty więźniom. Jego kompetencje sięgały jednak o wiele dalej: Capesius brał udział w eksperymentach medycznych, którym poddawane były kobiety i dzieci oraz rozdysponowywał cyklon B służący jako narzędzie śmierci wykorzystywane w komorach gazowych. Był także tym, którzy brał udział w selekcjach nowoprzybyłych więźniów w Brzezince, bez mrugnięcia okiem rozdzielając rodziny i skazując na śmierć także tych, których z racji zawodowych czy prywatnych poznał przed wojną. Po zabawie w Boga polegającej na decydowaniu o życiu lub śmierci więźniów, plądrował pozostawione przez nich na rampie dobytki. Dość powiedzieć, że łupy zgromadzone w Auschwitz (przede wszystkim złote plomby pośmiertnie wyrywane ofiarom) pozwoliły mu na otwarcie w 1950 roku własnej apteki, a dwa lata później salonu piękności, którego motto – o ironio! – brzmiało: „Bądź piękna, oddając się Capesiusowi pod opiekę”.

Opis wojennych poczynań Capesiusa stanowi około jednej trzeciej objętości książki. Zdawałoby się, że po przebrnięciu przez przerażające relacje obozowych zbrodni czytelnik będzie mógł odetchnąć. Że całe zło już się dokonało i dalsza lektura będzie emocjonalnie lżejsza. Niestety. Posner szczegółowo opisuje niełatwe w realizacji i, trudno powiedzieć, czy udane, próby rozliczania Capesiusa z krwi, jaką miał na rękach. Kiedy wreszcie Farmaceuta staje przed sądem, konsekwentnie wypiera się udziału w masowej zagładzie. Nie tylko kłamie, ale także drwi sobie z relacji świadków i podważa przytaczane dowody, do końca okazując pogardę swoim ofiarom. W zasądzonym w 1965 roku wyroku Capesiusa uznano za „współwinnego zabójstwa” i skazano go na karę dziewięciu lat pozbawienia wolności. Z więzienia wychodzi po dwóch i pół roku, do niemieckiej miejscowości, w której mieszkał przed aresztowaniem, wraca jako bohater. Tam też dożywa późnej starości. W tym kontekście Farmaceuta z Auschwitz obrazuje nieudolność, ale także niechęć do konsekwentnego rozliczenia zbrodni nazistowskich (Posner wykazuje szereg powodów, dla których wielu oprawców nie odpowiedziało za popełnione zbrodnie, wymienić można np. sądzenie oskarżonych przez sędziów pełniących swoje urzędy także w czasach Trzeciej Rzeszy czy wymazanie stosowanych przez aliantów kategorii zbrodni przeciwko ludzkości i zbrodni wojennych powojennych popełnionych w związku z ludobójstwem z katalogu przestępstw). Wręcz kuriozalny jest fakt, iż postawienie Capesiusa przed sądem kilkanaście lat po zakończeniu wojny było możliwe właściwie dzięki jednemu człowiekowi – Franzowi Bauerowi, prawnikowi, który przez krótki czas przebywał w obozie w Auschwitz i całe późniejsze życie poświęcił ściganiu obozowych katów.

Historia zwyczajnego zbrodniarza – taki podtytuł to niemal bezpośrednie odwołanie d0 tezy o banalności zła wysnutej przez niemiecką filozofkę, Hannę Arendt. Już relacjonowany przez Posner proces, w którym Capesius siedział na ławie oskarżonych, budzi skojarzenia z reportażem sądowym Eichmannem w Jerozolimie. Teksty te łączy jednak głębsze pokrewieństwo. U Posner powraca bowiem pytanie postawione przez Arendt: Unde malum? Skąd zło? Dlaczego czynią je ci, którzy dotąd zachowywali się „normalnie”? W pewnym sensie Eichmann i Capesius są sobie podobni – obaj jako zwyczajni mężczyźni zaangażowali się w zbrodnię ludobójstwa. Zło jest dlatego banalne, że można go nie dostrzegać, można o nim nie myśleć, można je mnożyć w nieskończoność, koncentrując uwagę na czymś innym – odpowiada Arendt. Dla niemieckiej filozofki zło wynika z bezmyślności, z braku zadawania pytań i nie zastanawiania się nad konsekwencjami wykonywania zleconych działań. Takie zbrodnie, dokonywane przez wzorowych sąsiadów i bezlitosnych oprawców w jednej osobie budzą chyba największą trwogę.

Tricia Posner, bo tak właściwie nazywa się autorka reportażu, jest amerykańską dziennikarką brytyjskiego pochodzenia, która w duecie z mężem napisała już kilka książek non-fiction (m.in. biografię doktora Mengelego). Farmaceuta (którego nie należy mylić z głośną powieścią opartą na faktach noszącą tytuł Tatuażysta z Auschwitz) to jej jedyna książka wydana w Polsce. Czytając ten reportaż, nie ma się wątpliwości, że napisała go kompetentna do tego osoba. Bardzo dobrze napisany (i sprawnie przetłumaczony przez Michała Szymonika), gęsty – to drobiazgowe sprawozdanie poparte rzetelną kwerendą i wyważony jednocześnie. Zgromadzone informacje zostały podane w przystępny, uporządkowany sposób, co sprawia, że jest to książka „do czytania”, a nie raport czy publikacja stricte naukowa. Nie ma tu żadnych przypuszczeń czy domniemań. Każdy fakt został poparty odpowiednim dowodem (w książce znalazły się także dokumenty, które po raz pierwszy ujrzały światło dzienne), przypisem do publikacji, akt, zeznań. Znalazły się w niej także fotografie. To pełnowartościowy reportaż historyczny, w którym nie ma miejsca na emocjonalną interpretację faktów. Powściągnięcie się od ferowania wyroków w przypadku jednej z największych zbrodni na ludzkości z pewnością nie było łatwe. Farmaceuta z Auschwitz to efekt koronkowej roboty, której nie powstydziłby się zawodowy historyk. Ważna i warta uwagi lektura.

(...)

PRZECZYTAJ CAŁĄ RECENZJĘ NA BLOGU: http://dodziela.com.pl/2019/03/25/farmaceuta-z-auschwitz-patricia-posner/

(...) Książka Posner jest pierwszym reportażem poświęconym Victorowi Capesiusowi (1907 – 1985), Niemcowi z Siedmiogrodu, farmaceucie z wykształcenia, który do czasu wcielenia w szeregi SS pracował jako przedstawiciel rumuńskiego oddziału niemieckich przedsiębiorstw IG Farben i Bayer. „Wujek aptekarz” – tak na niego mówiono. Mąż pół-Żydówki, ojciec trzech córek, uprzejmy i...

(...) O tym można rozmawiać tylko z królikami Anny Höglund to jedna z tych książek, które da się przeczytać w kilka minut, ale myśli się o nich znacznie dłużej. Może już zawsze?

Stworzony z myślą o nastolatkach picture book szwedzkiej autorki opowiada o tym, jak trudno mają w życiu (nad?)wrażliwcy. Tytułowy królik jest istotą, która wszystko bierze do siebie („Po prostu za dobrze słyszałem. Nie tylko uszami, ale całym sobą.”). Brak mu asertywności, czuje się nierozumiany i przez to bezwartościowy. Jego postrzeganie rzeczywistości podszyte jest smutkiem, strachem, niepewnością. Coraz bardziej wycofuje się ze świata, emocjonalne podejście do życia stawia go poza nawiasem społeczeństwa („Przyszedłem na świat pewnego wiosennego dnia trzynaście lat temu. Prawie natychmiast tego pożałowałem”.). Inni są fajniejsi, ładniejsi, mądrzejsi… a on? On jest tylko inny od innych. Na dodatek na horyzoncie nie ma królika, który by z nim o tym porozmawiał. Sposobem na przetrwanie staje się unik.

(...) Anna Höglund spisała i wyrysowała historię drogi do samoakceptacji nastoletniego outsidera. Jej bezradny w swej osobności bohater stara się to poczucie w sobie zwalczyć. Trzeba jednak nie lada odwagi, by dostrzec, że granice są przede wszystkim w naszej głowie i by zdecydować się je przekroczyć… Królik Höglund to bystrzak i przenikliwy obserwator. Dostrzega powierzchowność ludzkich relacji, także tych łączących jego bliskich („Moi najbliżsi, to znaczy moi rodzice, stoją w kuchni bardzo blisko siebie, a jednak odległość między nimi można liczyć w kilometrach”.). Myśliciel – tacy mają najgorzej, wiem coś o tym. Nie zgadzając się na fałsz i ułudę, wypisuje na niebie, że światem rządzi bezsens. Zatem po co żyć? Co będzie musiało się wydarzyć, żeby królik oswoił życie w tym złośliwym, niesprzyjającym świecie?

O tym można rozmawiać tylko z królikami opisuje emocje, które choć przez chwilę towarzyszyły każdemu z nas. Jednak to, co niektórzy odczuwają sporadycznie (jesienna chandra, Blue Monday), dla innych jest codziennością. To o nich jest ta książka, której chyba nie sposób czytać z dystansem, będąc wyizolowanym od swoich doświadczeń. We mnie obudziła wiele pytań.

(...) Anna Höglund słowem i obrazem nakreśliła świat widziany oczami wrażliwej jednostki. Posłużyła się powściągliwym i przez to wymownym językiem, przez który przebija się melancholia, bezradność, rozpacz. Stworzyła oddające nastrój bohatera ilustracje, w których dominuje mrok, a czerwienie nie są symbolem miłości, ale przemocy, dyskryminacji, gwałtu. Te obrazy nie są ładne, one nie mają się podobać. I właśnie dlatego są takie dobre.
To nie jest łatwa lektura, za to ważna i potrzebna. Pełna empatii i zrozumienia, dlatego stanowi świetny punkt wyjścia do refleksji i rozmowy na tematy takie jak (samo)akceptacja, inność, wykluczenie, sens, depresja, emocje, samotność (także w tłumie). „Króliki” podobne do głównego bohatera poczują, że nie są w swej osobności same. Czytelnicy bardziej przebojowi, przynajmniej z pozoru gruboskórni będą mieli szansę wcielić się w skórę tych, którzy zazwyczaj stoją z boku. Subtelna narracja o wrażliwości i prawie do życia autentycznego.

(...)

PRZECZYTAJ CAŁĄ RECENZJĘ NA BLOGU: http://dodziela.com.pl/2019/03/11/o-tym-mozna-rozmawiac-tylko-z-krolikami-anna-hoglund/

(...) O tym można rozmawiać tylko z królikami Anny Höglund to jedna z tych książek, które da się przeczytać w kilka minut, ale myśli się o nich znacznie dłużej. Może już zawsze?

Stworzony z myślą o nastolatkach picture book szwedzkiej autorki opowiada o tym, jak trudno mają w życiu (nad?)wrażliwcy. Tytułowy królik jest istotą, która wszystko bierze do siebie („Po prostu za...

Mikroopowiadania, co wciągają jak narkotyk. Taka mogłaby być geneza tytułu prozatorskiego debiutu Pawła Sołtysa znanego jako Pablopavo. A może u podstawy tego neologizmu jest tykanie? Bo w Mikrotykach zastygają rzuty okiem, strzępki rozmów, wspomnienia (autor sam o sobie pisze, że „zakałapućkowuje się w patrzeniu” – „to z gwary mazowieckiej chyba, tak mówiła babcia Zosia: zakałapućkać i wkantopić, czyli schować gdzieś, nie wiadomo gdzie”). To byłoby odniesienie do tykania zegara, do przyszpilania wycinków minionego czasu. Jeszcze o (do)tykanie mogłoby chodzić. Bo w tej niepozornej książeczce zapisane zostały dziesiątki ludzkich losów, każdy po coś.

Mikrotyki to zbiór dwudziestu trzech krótkich opowiadań, których bohaterami są zwykli ludzie zatopieni w codzienności. Nie ma tu suspensów ani fajerwerków, na naszych oczach toczy się życie nam podobnych. Sołtys wyciąga jakiś fragment rzeczywistości i robi na niego zbliżenie. Cała reszta wyostrza się tylko na tyle, na ile to konieczne dla uznania przywołanego wspomnienia za własne (jak w piosenkach Pablopavo). Przez opowiadania przebijają się bliskie mi nastroje melancholii, nostalgii, poczucia niewykorzystanych szans. Sołtys pisze o tych, którzy odeszli ze świata i o tych, którzy jeszcze na nim są, lecz już nie dla nas. W zbiorze znalazły się opowiadania o przemijaniu (by wymienić kilka: Patelnia, Pukanie w ramię, Ćwierć, Listy, Spacer, Pojedynczy spacer, Kto), historie o innych, a przez to wykluczonych (Skazka, Rano) i o relacjach z drugim człowiekiem w ogóle (Daleko, Lena), opowiadania inicjacyjne (jak Szlugi, w których pretekstem do opowiedzenia historii życia są marki wypalonych „fajków”), opowiadania z literaturą, przede wszystkim rosyjską, w tle (Profesor Kruk, Grudzień w obcym mieście, Leskow). Wszędzie natomiast rozbija się o tożsamość pozostającą w stanie permanentnej aktualizacji z uwagi na więzi międzyludzkie, kolejne doświadczenia i przeobrażenia, jakim podlega znany nam świat. Pojawia się wreszcie pytanie, czy ta nowa rzeczywistość – stworzona na moich oczach, ale bez mojej zgody – czy ona jest jeszcze moja?

Sołtys zabiera nas na spacer po Warszawie, jakich w Polsce wiele. Strzepuje blichtr, gasi sztuczne światła. Dzięki niemu stolica zyskuje ludzkie (dla mnie łódzkie) oblicze. (...) Sołtys wydobywa z Warszawy swojskość, a nawet swego rodzaju prowincjonalność. Prowadzi nas na peryferie, znosi dystans, ignorując podział na warszawiaków, słoiki i resztę świata. U niego każdy jest po prostu człowiekiem z wartą opowiedzenia historią.

Lektura Mikrotyków zapewnia szczególne doznania językowe. To proza nosząca znamiona poezji, silnie zmetaforyzowana, kipiąca od niezużytych porównań. Bardzo gęsta, bogata w nowatorskie ornamenty. Obcowanie z Mikrotykami udało mi się wydłużyć do jakichś dwóch tygodni. Za autorem obracałam językiem każde słowo. Fragmenty czytałam na głos, trochę dla męża, ale więcej dla siebie, żeby złapać rytm i melodię zdań. Nie dajcie się zwieść – tej niepozornej książeczce trzeba poświęcić czas i uwagę. Naprawdę warto.

Dla mnie Mikrotyki są książką bez pudła. Do powolnej i wielokrotnej lektury, także na wyrywki. Ręczę, że nie czytaliście niczego podobnego.
Jedna z najlepszych książek, jakie ostatnio czytałam. Tym bardziej się cieszę, że Paweł Sołtys zapowiedział kolejną.

PRZECZYTAJ CAŁĄ RECENZJĘ NA BLOGU: http://dodziela.com.pl/2019/02/23/mikrotyki-pawel-soltys/

Mikroopowiadania, co wciągają jak narkotyk. Taka mogłaby być geneza tytułu prozatorskiego debiutu Pawła Sołtysa znanego jako Pablopavo. A może u podstawy tego neologizmu jest tykanie? Bo w Mikrotykach zastygają rzuty okiem, strzępki rozmów, wspomnienia (autor sam o sobie pisze, że „zakałapućkowuje się w patrzeniu” – „to z gwary mazowieckiej chyba, tak mówiła babcia Zosia:...

(...) Barceló prowadzi trzecioosobową narrację w dwóch planach czasowych – w latach 30. XX wieku i we współczesności. Teraźniejszość wywołuje przeszłość: niewyjaśniona śmierć siostry sprzed lat nie pozwala zaznać spokoju wiekowej, ale nadprzeciętnie żywotnej Helenie Guerrero – uznanej w świecie malarce. Psychoterapia metodą ustawień, jakiej poddaje się główna bohaterka wprowadza jeszcze większy niepokój w życie kobiety. Niedługo później, w Madrycie, dokąd przyjeżdża z okazji ślubu wnuczki, wchodzi w posiadanie tajemniczych pudełek pozostawionych dla niej przez zmarłą matkę. W nadziei na ukojenie nerwów, Helena z pomocą bliskich podejmuje się rozstrzygnięcia rodzinnej zagadki, co ożywia wspomnienia i zadaje ból. Ze strzępów listów, starych zdjęć, dokumentów i innych niemych świadków historii wyłaniają się kolejne fakty z życia Guerrerów, które dowodzą tego, jak niewiele wiedziała o swojej rodzinie Helena decydując się na zerwanie z nią kontaktów.

We wstępie książki autorka wyjaśnia, z jakiego rodzaju mariażem faktu i fikcji mamy do czynienia w powieści. Na kanwie autentycznych wydarzeń z dziejów Hiszpanii, w towarzystwie postaci historycznych z generałem Franco na czele toczą się losy zrodzonej w umyśle Barceló rodziny Guerrero. Fikcyjni bohaterowie, mimo że sztampowi i niewyróżniający się z tłumu, okazują się bardziej realni niż ci, którzy istnieli naprawdę. To jeszcze można zrozumieć, w końcu tacy (realni, nie sztampowi) powinni być pierwszoplanowi bohaterowie. Trudniej jednak zaakceptować sposób, w jaki autorka odmalowała rewolucyjną Hiszpanię. Ograniczenie się do kilku miejsc, w których w wymuszony sposób została wyłożona biografia wojskowego dyktatora oraz panujące w kraju nastroje polityczne, a także nieczytelne, przynajmniej dla pozarodzimego czytelnika, insynuacje działań militarnych, w których brał udział ojciec głównej bohaterki sprawiają, że akcja powieści mogłyby toczyć się w niemal dowolnie innym miejscu i czasie. Pisarka wspomina również o swojej miłości do Maroka, którą uzasadnia rozgrywanie się wydarzeń także w tamtych rejonach. Niebagatelna część powieściowych zajść faktycznie ma miejsce w Afryce, ale Maroko Barceló kurczy się do rozmiarów posiadłości Guerrerów i kilku luksusowych hoteli. Kto liczył na osadzenie historii w Historii i na hiszpańsko-marokański klimat powieści, srogo się rozczaruje.

Jeśli chodzi o rozwiązania fabularne książki, trudno nie zgodzić się z opinią, która mignęła mi w sieci: intrygi i dramaty bohaterów miejscami przypominają te, które mają chwytać za serce widzów brazylijskich telenowel. Wrażenie to potęguje melodramatyczny ton, w jakim relacjonowane są zdarzenia z przeszłości. Co więcej, trudno o wiarygodność sytuacji, w której stara, znerwicowana matka wyjawia swoją największą tajemnicę oraz dzieli się odkrytymi na własną rękę przemilczeniami z życia najbliższych nie w formie szczerego listu, ale skrzętnie gromadzonych quasi dowodów. Helenie i jej do tego stopnia idealnemu, że aż nierealnemu partnerowi podejrzanie łatwo idzie rozsupływanie rodzinnej zagadki… Idąc dalej, niewykorzystany pozostał potencjał retro kryminału – pozbawione odniesień do opisywanych miejsc i czasów, kalekie retrospekcje oddalają czytelnika od powieściowego świata, natomiast przydługie listy i maile rozbijają mozolnie budowane napięcie.

Kolor milczenia spodoba się niewymagającemu czytelnikowi. Obiecujące połączenie sagi rodzinnej i retro kryminału w przypadku Barceló daje efekt powieści niewykorzystanych szans. Nadużyciem byłoby stwierdzenie, że jej lektura nie przyniosła mi żadnej przyjemności, jednak przy tylu ułomnościach trudno docenić jej walory. Powieść nie angażuje myśli czytelnika, nie przenosi go do opisywanych czasów i miejsc, nie tłumaczy rzeczywistości historycznej, w której została umiejscowiona. Niestety nie frapuje także na poziomie języka. Szkoda, że do Polski docierają przede wszystkim hiszpańskie bestsellery, a bardziej kameralna i ambitna proza z tamtych stron nie jest u nas wydawana lub nie jest o niej wystarczająco głośno.

PRZECZYTAJ CAŁĄ RECENZJĘ NA BLOGU: http://dodziela.com.pl/2019/02/17/kolor-milczenia-elia-barcelo/

(...) Barceló prowadzi trzecioosobową narrację w dwóch planach czasowych – w latach 30. XX wieku i we współczesności. Teraźniejszość wywołuje przeszłość: niewyjaśniona śmierć siostry sprzed lat nie pozwala zaznać spokoju wiekowej, ale nadprzeciętnie żywotnej Helenie Guerrero – uznanej w świecie malarce. Psychoterapia metodą ustawień, jakiej poddaje się główna bohaterka...

(...) Pasztety, do boju! to historia trzech nastoletnich Francuzek, które połączyło zwycięstwo w facebookowym plebiscycie na najbrzydszą dziewczynę w szkole w Bourg-en-Bresse. Złotym Pasztetem wyróżniono Astrid („jasne włosy, dużo pryszczy i taki zez, że widać jej tylko połowę tęczówki, reszta chowa się pod powieką”), szesnastolatkę, nową w Bourg. Srebrny Pasztet przypadł Hakimie, trzynastolatce arabskiego pochodzenia („megabrzydka, ma czarny wąsik i potrójny podbródek; wygląda jak stara wydra”). Na tytuł Brązowego Paszteta zdaniem szkolnej zbiorowości zasłużyła natomiast Mirelle („galaretowaty tyłek, obwisłe cycki, kartoflowaty podbródek i świńskie oczka”), która, zajmując kolejny raz miejsce na podium, zaprawiona w boju o samoakceptację postanawia wesprzeć w nim nowe koleżanki. Na szczęście i niestety, dziewczyny mają ważniejsze problemy niż nieatrakcyjny wygląd. Zamiast wspólnego użalania i klepania się po plecach obmyślają plan dotarcia do Paryża, gdzie każda z nastolatek będzie chciała zawalczyć o to, co dla niej najważniejsze. Znajdując w sobie nieznaną dotąd motywację i energię, organizują wyprawę rowerową (dystans: 460 km!), którą same finansują, sprzedając podczas postojów… paszteciki. Ich przedsięwzięciem interesują się media, influencerzy i społeczność odwiedzanych miast, a Pasztety stają się symbolem walki o siebie i niezgody na hejt wymierzony w odbiegających od arbitralnie ustalonej normy.

(...) Beauvais nie bez przyczyny została okrzyknięta „wschodzącą gwiazdą francuskiej literatury młodzieżowej”. Jej książka bez nadęcia, ale w lekki i zabawny sposób opisuje bolączki dojrzewania we współczesnym świecie. Porusza problemy nastolatków posługując się ich, obfitującym w ironię i cięte riposty, językiem. Najważniejszym z nich jest brak akceptacji – grupy rówieśniczej, ale i własnej. W dobie wszechobecnego hejtu, który w dającej złudzenie anonimowości i bezkarności sieci przybrał na sile, Inni mają szczególnie trudno. Odszczepieńcem staje się „grubas”, „uchodźca”, „kaleka”, a w opuszczeniu świata wykluczonych pomóc mogą tylko inni wykluczeni. Podnoszenia poczucia własnej wartości nie ułatwia także wychowywanie się w patchworkowych, niepełnych rodzinach, nawet jeśli ma się najlepszego ojczyma na świecie. Pasztety, do boju! noszą znamiona powieści inicjacyjnej i powieści drogi. Z każdym pokonanym kilometrem, z każdą niepochlebną opinią na swój temat dziewczyny hartują swój charakter, dorośleją, nabierają dystansu.

(...) Szczególnie cenię lekkość i poczucie humoru tej książki. Jej niebagatelne zaplecze terapeutyczne autorka przemyciła jakby mimochodem. Pasztety, do boju! czyta się z przyjemnością jako zabawną przygodę trójki nastolatek (i przystojnego brata jednej z nich), co dowodzi świadomości pisarskiej autorki oraz jasno sprecyzowanego odbiorcy książki. Kolejnym atutem jest naszpikowanie opisywanej rzeczywistości odpryskami dzisiejszego świata. To ucieczka w internet, ale i aluzje feministyczne (chyba nawet w postępowej Francji nie nazwano by szkoły imieniem Marie Darrieussecq) czy promowanie lokalnej żywności, budujące realność i bliskość opowiedzianej historii. Podoba mi się wreszcie nadawanie uniwersalności przedstawionych wydarzeń nie poprzez wyizolowanie ich z konkretnej przestrzeni, ale dzięki swojskiemu opisowi realnie istniejącego Bourg-en-Bresse.

Pasztety, do boju! wpisują się w nurt będącej na fali literatury girl power, ale robią to po francusku: w dyskretny i nienachalny sposób. Beauvais wyciąga rękę do dziewczyn zakompleksionych, wycofanych, pozbawionych cenionej w świecie przebojowości. Zawodowo komplementuje dziewczyńską przyjaźń, dodaje wiary w siebie i gra na nosie tym, którzy szydzą z innych. Zabawna, ironiczna, zuchwała historia trzech Pasztetów to także dowód na to, że (bardzo) dobra powieść dla młodzieży jest możliwa.

PRZECZYTAJ CAŁĄ RECENZJĘ NA BLOGU: http://dodziela.com.pl/2019/01/28/pasztety-do-boju-clementine-beauvais/

(...) Pasztety, do boju! to historia trzech nastoletnich Francuzek, które połączyło zwycięstwo w facebookowym plebiscycie na najbrzydszą dziewczynę w szkole w Bourg-en-Bresse. Złotym Pasztetem wyróżniono Astrid („jasne włosy, dużo pryszczy i taki zez, że widać jej tylko połowę tęczówki, reszta chowa się pod powieką”), szesnastolatkę, nową w Bourg. Srebrny Pasztet przypadł...

(...) Ransmayr przenosi nas do osiemnastowiecznych Chin, w których omnipotentny Cesarz-Bóg pragnie zawładnąć czasem. W tym celu do swojego cesarstwa ściąga światowej sławy brytyjskiego zegarmistrza, Alistora Coxa (wzorowanego na rzeczywistej postaci genialnego Jamesa Coxa) i jego najlepszych rzemieślników, stawiając przed nimi zadanie stworzenia trzech niezwykłych zegarów. Przekonany o wynikającej z jednostkowego położenia względności czasu, Quianlong pragnie wejść w posiadanie mechanizmów zdolnych do odmierzania pędzących minut okresu dziecięcego, wlekących się godzin dogorywania skazańca oraz wieczności, jaką gwarantuje człowiekowi miłość. Praca nad maszynami okaże się dla cesarskiego zegarmistrza nie tylko ogromnym wyzwaniem wynalazczym, ale przede wszystkim asumptem do uporządkowania spraw, których nie sposób objąć rozumem.

(...) Znakiem firmowym Serii z Żurawiem jest ustępowanie wartkiej akcji na rzecz zapisu wewnętrznych przeżyć bohaterów, refleksji nad kulturą, filozoficznego sznytu. U Ransmayra to wszystko jest. Narracja krąży wokół przemyśleń pogrążonego w depresji związanej ze śmiercią córeczki i odejściem żony Coxa, jego prób przepracowania traumy rozstania z dwiema kobietami nadającymi jego życiu sens. Austriacki pisarz z wyczuciem i empatią przedstawia dramat rodziców, którzy, wbrew logice czasu, muszą chować swoje dzieci. Jest więc Cesarski zegarmistrz opowieścią o sile ojcowskiej miłości i o pozostawaniu rodzicem nawet po stracie dziecka. Kolejny wątek stanowi namysł nad naturą czasu, pobudzany przez powracające jak mantra pytanie: Czy dla wszystkich czas płynie tak samo?. Tu dają o sobie znać skłonności do filozofowania autora, który w niewymuszony sposób snuje refleksję na temat czasowości bytowania człowieka. I wreszcie trzeci aspekt książki: zderzenie kultur. Czyniąc głównego bohatera Anglikiem i lokując akcję powieści w Chinach, Ransmayr rejestruje spotkanie Zachodu ze Wschodem. Jak się okazuje, w światach, które różnią obyczaje, reżim, hierarchia społeczna, mentalność i religia, wspólna pozostaje jedynie potrzeba miłości. Autor umiejętnie przeplata wszystkie wątki, co czyni Cesarskiego zegarmistrza oryginalną powieścią o wpisanym w czas ludzkim losie, noszącą znamiona orientalnej baśni.

(...) Cesarski zegarmistrz to powieść dla czytelnika cierpliwego, poszukującego w lekturze przyczynku do refleksji. Podczas ciągnącej się żeglugi z Wysp do Chin, udzielało mi się zdezorientowanie Alistora Coxa i jego towarzyszy. Pozostając pod wrażeniem piętrzących się fraz o wysublimowanej składni, oszołomiona ich barokowym brzmieniem (brawa dla tłumacza, Jacka St. Burasa), nie wiedziałam, w którą stronę popłynie narracja Ransmayra, a drobiazgowość opisu rzeczywistości miejscami stawała się przyczyną mojego w niej zagubienia. Pewność odzyskałam dopiero na chińskim lądzie, na całkiem obcej ziemi, ale wśród znajomych, bo uniwersalnych, uczuć pierwszo- i drugoplanowych bohaterów. Christoph Ransmayr napisał powieść nieoczywistą, której odpowiednika próżno szukać we współczesnej prozie. Warta lektury nie tylko zafascynowanych kulturą Państwa Środka czytelników.

PRZECZYTAJ CAŁĄ RECENZJĘ NA BLOGU: http://dodziela.com.pl/2019/01/25/cesarski-zegarmistrz-christoph-ransmayr/

(...) Ransmayr przenosi nas do osiemnastowiecznych Chin, w których omnipotentny Cesarz-Bóg pragnie zawładnąć czasem. W tym celu do swojego cesarstwa ściąga światowej sławy brytyjskiego zegarmistrza, Alistora Coxa (wzorowanego na rzeczywistej postaci genialnego Jamesa Coxa) i jego najlepszych rzemieślników, stawiając przed nimi zadanie stworzenia trzech niezwykłych zegarów....

Chyba już kiedyś o tym pisałam, ale dalej zastanawia mnie, jak to się dzieje, że w krótkim czasie ukazuje się przynajmniej kilka książek poświęconych tej samej tematyce. Zwłaszcza, jeśli nie jest ona oczywista i nie stanowi odpowiedzi na aktualny problem kraju, świata czy grupy społecznej. Bohaterkami ostatniej jesieni niewątpliwie były polskie kobiety, o których losie do tej pory nie mieliśmy okazji usłyszeć. Co znamienne, ich głosy wydobyły reporterki i autorki literatury faktu. Choć nie ulega wątpliwości, że książki te powstawały kilka lat, a proces kwerendy wiązał się z przynajmniej takim samym trudem jak akt pisarski, asumptem do wydania tych pozycji w okolicy listopada 2018 zapewne była setna rocznica uzyskania przez kobiety praw wyborczych. Mam nadzieję, że te okoliczności okażą się sprzyjające sięgnięciu po historie dziesiątek tysięcy kobiet, które w XIX i XX-wiecznej Polsce pracowały w pocie czoła jako służące i robotnice w fabrykach. Wspomniane książki to: Aleja Włókniarek Marty Madejskiej (Czarne), Anioł w domu, mrówka w fabryce Alicji Urbanik-Kopeć (Krytyka Polityczna) i Służące do wszystkiego Joanny Kuciel-Frydryszak (Marginesy). Dziś piszę o ostatniej z wymienionych.

(...) Książka Kuciel-Frydryszak to pierwsza pozycja non fiction poświęcona polskim służącym. Czterystu stronicową publikację można by podzielić na dwie części. W pierwszej przedstawione zostały zasady, jakich musiały przestrzegać, ramowy plan zajęć, a także ogólna charakterystyka bezimiennych „białych niewolnic”, jak zwykło się nazywać zdane na łaskę i niełaskę chlebodawców dziewczynki (niektóre podejmowały pracę mając niespełna dziesięć lat), dziewczyny i kobiety. Czytelnik otrzymuje szansę zajrzenia do wewnątrz ubiegłowiecznych polskich domostw, nie dostając się do nich jednak głównym wejściem, ale kuchennymi schodami. Jak nie trudno się domyślić, z perspektywy służącej do wszystkiego, a więc kucharki praczki, sprzątaczki i opiekunki w jednej osobie, dwudziestowieczne salony wyglądają zgoła inaczej.

Autorka prześwietla postać służącej od stóp do głów: poczynając od motywacji podjęcia pracy (przede wszystkim brak środków do życia, ale także chęć wyrwania się z rodzinnego domu, najczęściej ze wsi), przez moralność, której nauczycielami byli „Państwo”, po edukację (płatne szkoły dla służących dostępne były tylko wybranym, działały również Zytki – Stowarzyszenie Sług Katolickich, a także prywatne przedsięwzięcia społeczników, którzy mecenasowali tej grupie społecznej i wreszcie nieliczni chlebodawcy dbający o sprawność intelektualną służących – zdecydowana większość była analfabetkami). Wiele miejsca Kuciel-Frydryszak poświęca również odmalowaniu często skandalicznych warunków życia służących. Także w tej ogólniejszej, dążącej do możliwego uwspólnienia służalczego losu dziesiątek tysięcy kobiet części książki, autorka przedstawia losy konkretnych kobiet, jednak z żadną z nich nie pozostajemy na dłużej. To raczej splot możliwie licznych świadectw poświęconych służącym, których autorami są będące dziś w podeszłym wieku dzieci współwychowywane przez służące lub w inny sposób dbające o ich dom dziecięcy, ale także pisarze-portreciści epoki oraz prasa z tamtych lat.
Odpowiednio przygotowawszy grunt, autorka odkurza bardziej szczegółowo życiorysy kilku służących, o których wiadomo wiele, m.in. dzięki sławie domów, w jakich służyły. Kuciel-Frydryszak zaprasza czytelnika na salony Sienkiewicza, Gombrowicza, Witkiewicza, Nałkowskiej czy szczególnie dobrze jej znanej Iłłakiewiczówny. Dzięki pozostawionym materiałom oraz rozmowom z kolejnymi pokoleniami literackiej elity, rysuje fascynujący obraz więzi łączącej służącą i Panią lub Pana. Choć relacje te były bardzo różne, pewna jest ich istotność dla życia i twórczości wymienionych. Poznajemy także zwykłe-niezwykłe służące wcale sławnych rodzin, które towarzyszyły im przez całe życie, mimo że – głównie z racji wojny – różnie się ono toczyło.

(...) Trudno byłoby wymienić tu wszystkie podjęte w Służących do wszystkiego kwestie. Poza tymi już wspomnianymi, ważnym problemem była służba katolickich służących w domach żydowskich oraz Żydówek u rodzin katolickich. Nawet dobrze płatna posługa u Żydów okazywała się nieroztropna z uwagi na późniejszą niechęć przyjęcia dziewczyny pod swój dach przez katolików. Najbardziej intrygującą okazała się dla mnie jednak relacja łącząca służącą i jej Państwa, w którą wpisane były obustronna nieufność i pogarda wynikająca z różnicy pochodzenia. Książka mieści w sobie liczne przykłady potwierdzające te awersje (m.in. okradanie przez służące domów, w których pracowały czy dopuszczanie się przez Panów przemocy seksualnej na pracownicach). Z drugiej strony Kuciel-Frydryszak przedstawia dowody na szczerą więź i wzajemne przywiązanie służącej i rodziny, której czuła się członkiem (świadczyła o nim np. decyzja katolickiej służącej do udania się z żydowską rodziną, u której pracowała do getta, a więc na śmierć czy rezygnacja służącej z wyjścia za mąż z uwagi na związaną z nim konieczność opuszczenia rodziny chlebodawców). Ne sposób wreszcie nie zauważyć wyłaniającego się z książki obrazu polskiego społeczeństwa. Tylko u nas przez tak długi czas utrzymywała się niemal powszechna instytucja służącej. Próżno szukać kraju, który dorównywałby Polsce w tego rodzaju wyzyskiwaniu kobiet, co przełożyło się na – pokutujące w niektórych środowiskach do dziś – poddańcze rozumienie roli kobiety w społeczeństwie.

Służące do wszystkiego to książka ważna i potrzebna. Składa się na nią zarówno tekst (oprócz narracji snutej przez autorkę pojawiają się również fragmenty powieści i opowiadań opisujących realia służalczego życia), jak i liczne wycinki z gazet, ilustracje, zdjęcia oraz wyimki Poradnika dla służby domowej autorstwa Michaliny Ulanickiej. Wszystko to dowodzi ogromu wykonanej przez Kuciel-Frydryszak pracy. Jeżeli miałabym mieć jakieś zastrzeżenie do tej publikacji, stanowiłaby je rozwlekłość (roboczo nazwanej przeze mnie) pierwszej części książki. Powtarzające się lub wprowadzane w ciągnących się akapitach informacje dotyczące różnych aspektów pracy służącej momentami stawały się nużące i sprawiały, że kilkukrotnie odkładałam książkę „na potem”. Myślę, że książka zyskałaby dzięki większej syntetyczności. Za to jej „drugą część”” przeczytałam z zaangażowaniem niemal jednym tchem.
Marginesy zadbały o staranne wydanie i redakcję książki, więc obcowanie z nią było przyjemnością (choć z uwagi na dobór papieru ciężar książki nie sprzyjał jej lekturze w komunikacji miejskiej.

Pionierskie podjęcie tematyki polskich służących, której dotychczasową niewidzialność trudno racjonalnie uzasadnić, czyni tę książkę jedną z najważniejszych publikacji literatury faktu minionego roku. Jestem zdania, że to wystarczający powód, dla którego powinien po nią sięgnąć każdy polski czytelnik. Odczuwających niedosyt uspokajam: w tym roku ukaże się kolejna książka o służących: Instrukcja nadużycia. Historia kobiet służących w dziewiętnastowiecznych domach Alicji Urbanik-Kopeć (Post Factum).

PRZECZYTAJ CAŁĄ RECENZJĘ NA BLOGU: http://dodziela.com.pl/2019/01/08/sluzace-do-wszystkiego-joanna-kuciel-frydryszak/?fbclid=IwAR2CpwBBmVv8SwEkO--_bxcYHFZzO8MZ__JYqeHygqbchCtMJegyDCzhHas

Chyba już kiedyś o tym pisałam, ale dalej zastanawia mnie, jak to się dzieje, że w krótkim czasie ukazuje się przynajmniej kilka książek poświęconych tej samej tematyce. Zwłaszcza, jeśli nie jest ona oczywista i nie stanowi odpowiedzi na aktualny problem kraju, świata czy grupy społecznej. Bohaterkami ostatniej jesieni niewątpliwie były polskie kobiety, o których losie do...

(...) Na mieszczącą się w kieszeni kurtki książeczkę składa się sześć tekstów autorek i autorów, którzy wyrobili już sobie w Polsce nazwisko. Zostały one ułożone w porządku alfabetycznym, biorąc pod uwagę osobę twórcy: Cichy, Grzegorzewska, Murek, Pustkowiak, Stasiuk i Varga. Pokrótce o każdym z nich:

Szesnaście łap, trzydzieści lat Michała Cichego to całkiem udane otwarcie antologii… jeśli nie wie się, kto jest jego autorem. Z ogromną przyjemnością czytałam jego pełne wrażliwości, noszące znamiona książki poetyckiej Pozwól rzece płynąć. Pamiętam, jak podczas spotkania autorskiego poświęconego tej publikacji, Cichemu towarzyszyła jego suczka, obserwuję jego profil na Facebooku, gdzie z ogromną czułością całkiem często pisze o swojej relacji z czworonogami. Tymczasem jego tekst w tym zbiorze niewiele wykracza poza pamiętnikarskie wspomnienie zwierząt, które towarzyszyły autorowi przez trzydzieści lat życia. Zgrabnie napisana, ale wyzuta z uczuć opowieść.

(...) W Olfaktorii Wioletta Grzegorzewska przekazuje nieoczywistą, bliską mi ideę, zgodnie z którą to pies oswaja człowieka, to pies dyktuje warunki ich relacji i ma do tego prawo jako ten, dla którego więź z człowiekiem stanowi sedno istnienia. Na potwierdzenie tej tezy jako motto pisarka wybiera cytat z Myśliwskiego (Miałby pan psa, to niejedno by pan zrozumiał. Musiałby się pan nawet zgodzić, że psy nam wyświadczają łaskę, że żyją z nami na świecie.). Grzegorzewska pięknym literacko językiem otwiera i zamyka swój tekst (esej? felieton?), jednak, wbrew deklarowanemu uznaniu dla czworonogów, w większości skupia się na sobie. Pisze o trudach brytyjskiej codzienności związanej z wątłym portfelem, o relacjach z sąsiadami i właścicielką mieszkania, o przeprowadzce, o dzieciństwie spędzonym na wsi i o prowadzeniu dzieci do szkoły. I choć słowo pies odmieniane jest w kolejnych linijkach przez wszystkie przypadki, to jednak jakoś niknie i staje się jednym z tysięcy rzeczowników, które składają się na tekst. Na szczęście na końcu wynurza się ze słownej topieli.

Następne w kolejności jest opowiadanie Weroniki Murek pt Rok w długim domu. Interesujące pod względem języka i literackiej konwencji. Można powiedzieć „Murkowate” – miłośnikom twórczości autorki to określenie nasunie charakterystyczny dla jej prozy zespół cech: dziwność, szorstkość, eliptyczność, trochę strasznej prowincji, trochę realizmu magicznego. Do tego dochodzą słowotok, potocyzmy i onomatopeje, na kolejnych stronach kotłują się codzienne ludzkie aktywności i ich psia percepcja. Aż do momentu, w którym bez uprzedzenia z psiej egzystencji znika sieć ludzkich nawyków i cała życiowa krzątanina i nic już nie jest takie samo. Fatalne są skutki śmierci, tytułuje finalną część opowiadania Murek. Wart uwagi kawałek nieoczywistej prozy, który mógłby okazać się ciężkostrawny w tekście o większej objętości.

Bezkonkurencyjnie najsłabszym tekstem w zbiorze jest Ostatnia podróż Patrycji Pustkowiak. Ja wiem, że to miała być „nieoczywista psia antologia”, ale dmuchany pies w historii rozpadającego się małżeństwa potrzebny jest jeszcze mniej niż przysłowiowy kwiatek do kożucha. Staram się znaleźć jakiś walor tego opowiadania, ale nie potrafię, nawet abstrahując od bezzasadności włączenia go do zbioru choćby luźno poświęconego psom. Poza tym, na czwartej stronie okładki wydawca obiecuje „wspaniały literacki hołd oddany wiernym towarzyszom człowieka”. Chętnie przyjmę wszelkie podpowiedzi, gdzie tego hołdu u Pustkowiak szukać. Zamiast tego czytelnik otrzymuje powierzchowną i okropnie nudną obserwację rozpadu związku niegdyś bliskich sobie osób, który jedna ze stron desperacko próbuje uratować. Ostatnia podróż to zapis podwójnego niepowodzenia – bohaterki opowiadania i jego autorki.

(...) Jedynym, który sprostał moim oczekiwaniom okazał się Andrzej Stasiuk i jego Psy. Ale ten tekst był od początku moim pewniakiem całego zbioru. Podobnie jak prosty jest tytuł, tak prosta jest opowieść Stasiuka, co stanowi jej siłę. Bez żadnego przymusu autor pisze o psach, które zawsze były w jego domu, mimo że o to nie zabiegał (Znajdy, podrzutki, przybłędy. Zjawiały się w naszym życiu i zostawały do śmierci). Czytając Stasiuka, ma się nieodparte wrażenie, że pozostałym autorom zadało się napisanie tekstu nadającego się do tej antologii (może poza Vargą, o którym za chwilę). Wreszcie to psy stają się bohaterami opowiadanej historii, wreszcie czytanemu przeze mnie sprawozdaniu z koegzystencji Stasiuka i jego psów nie przyświeca żaden pozapsi cel. Opowiadający z czułością o psach-członkach rodziny, psach-towarzyszach losu pisarz idzie o krok dalej. Jak zawsze, wychodząc od swoich doświadczeń, puentuje swój tekst w sposób, który nie pozostawia wątpliwości, że napisał go właśnie dla nas. Dwa lata temu umarł mój pierwszy pies, co okazało się dla mnie najdotkliwszym doświadczeniem śmierci. Często o nim myślę, często mi się śni. I kiedy czytam, że psy nigdy nie odchodzą na zawsze, że nawet gdy już ich nie ma, to ich duchy wciąż strzegą swoich panów, czuję spokój i wierzę, że tak właśnie jest.

(...) O ile Stasiuk sprostał moim oczekiwaniom, o tyle Krzysztof Varga Bogami starości zdecydowanie je przerósł. Lepiej znam Vargę-publicystę niż Vargę-pisarza. Cenię jego ostre pióro, (auto)ironię, inteligencję i przenikliwość. Poza tym, w jego tekstach i wypowiedziach roi się od autoodniesień (do czego pisarz sam się w rzeczonym eseju przyznaje: Pragnąłem więc psa, bo jestem z natury egoistyczny, egocentryczny i skupiony na sobie, i wreszcie chciałem się skupić na kimś innym, ponieważ własne towarzystwo zaczynało mi coraz bardziej ciążyć). Dlatego tak bardzo mnie zaskoczył. Już od pierwszych linijek czytałam tekst Vargi ze ściśniętym gardłem. Po kilku stronach musiałam porzucić lekturę, by powrócić do niej dzień później, następnego dnia – to samo. Nie byłam przygotowana na to, że na samym końcu tej książeczki będę musiała zmierzyć się z tak ciężkim kalibrem. Bo Varga traktuje o wpisanym w człowieczo-psią relację odchodzeniu i o reakcji na śmierć przez tego, który nadal żyje. Rozbrajając mnie swoją niezakamuflowaną ironią ani żadnym innym narzędziem szczerością, autor opowiada o przeczuwanym przez psa odejściu ojca, o nieszczęśliwej śmierci Nestora, w którego stygnące ciało zachłannie się wtulał oraz o powolnym gaśnięciu usypianego schorowanego Alfa. Z lektury tego eseju wyłania się postać człowieka, który, chcąc po prostu kogoś bezgranicznie i bezwarunkowo kochać, ulokował w towarzyszących sobie czworonogach najszczersze uczucia, a potem nauczył się obdarzać nimi innych. Człowieka, który przyznaje, że to od psów – świetnych analityków odebrał lekcję rozumienia i słuchania ludzi. Kilkustronicowi Bogowie starości to chyba najlepsze, co o psach udało mi się przeczytać.

(...) Nie ma innego zwierzęcia, z którym człowiek może przeżyć takie zespolenie duchowe, jak tylko pies – tymi słowami Varga zamyka antologię O psach. W mojej rodzinie psy były od zawsze, dom bez psa trudno byłoby mi nazwać domem, a rodzina bez psa jest dla mnie mocno dysfunkcyjna. Z tego powodu czekałam na ten zbiór. Tym bardziej przykro mi, że książka jako całość sprawiła mi zawód, zwłaszcza, że po autorach, wydawcy i problematyce duże oczekiwania były uzasadnione. O psach to pozycja bardzo nierówna. Zwieńczające ją dwie poruszające opowieści Stasiuka i Vargi mogą rzutować na pozytywny odbiór książki, jednak „na chłodno” trudno jej bronić. Zwłaszcza ostatnia historia chwyciła mnie za serce i nie chciała puścić. Poziom trzyma opowiadanie Murek. Teksty Cichego i Grzegorzewskiej są w mojej ocenie dość przeciętne, natomiast twórczość Pustkowiak nie tyle nie wnosi żadnej wartości dodanej, ale także ujmuje całemu zbiorowi. Zawartość książki stanowią również ilustracje Oli Niepsuj. Lubię nowoczesną, abstrakcyjną, trochę geometryczną ilustrację, ale ta – rzecz gustu – nie zrobiła na mnie szczególnego wrażenia.

Powtórzę raz jeszcze: zdecydowanie warto przeczytać autobiograficzne teksty Vargi i Stasiuka. [Z powodzeniem mogłyby ukazać się one wTygodniku Powszechnym, do którego regularnie (czasem także o psach) pisze Stasiuk albo w Piśmie]. Jednak zapytana, czy dla dwóch spośród sześciu tekstów warto było kupić tę książkę?, moja odpowiedź pełna byłaby wątpliwości. Acha, jeśli jesteście kociarzami, Czarne wydało analogiczną publikację O kotach, na którą składają się teksty Chwina, Drendy, Pazińskiego, Rejmer, Siemiona i Sołtysa (nie czytałam).

PRZECZYTAJ CAŁĄ RECENZJĘ NA BLOGU: http://dodziela.com.pl/2019/01/10/o-psach-cichy-grzegorzewska-murek-pustkowiak-stasiuk-varga/

(...) Na mieszczącą się w kieszeni kurtki książeczkę składa się sześć tekstów autorek i autorów, którzy wyrobili już sobie w Polsce nazwisko. Zostały one ułożone w porządku alfabetycznym, biorąc pod uwagę osobę twórcy: Cichy, Grzegorzewska, Murek, Pustkowiak, Stasiuk i Varga. Pokrótce o każdym z nich:

Szesnaście łap, trzydzieści lat Michała Cichego to całkiem udane...