Termin "arcydzieło" bywa współcześnie rażąco nadużywany. Wydawcy spauperyzowali go, posługując się nim na określenie pozycji literackich niewartych nawet merdnięcia ogonem. Uznałem zatem, iż w poszukiwaniu wartościowych tekstów bezpieczniej będzie skierować się ku dokonaniom starożytnych, na ich wiarygodną weryfikację pozwolił bowiem czas, który upłynął od ich publikacji i który, po pierwsze, dał szansę ich oceny przedstawicielom różnych epok oraz, po drugie, był łaskaw co do jednego autorów uśmiercić, gwarantując niniejszym, iż nie mogą oni z takiej ich dzieł reklamy czerpać bezpośrednich korzyści. Dla pewności ponownie prześledziłem przywołany powyżej własny tok rozumowania i nie znajdując w nim błędu, a co najwyżej delikatne powody do dumy, przystąpiłem do lektury "Wyprawy Aleksandra Wielkiego", wydanej w serii "Arcydzieła kultury antycznej" przy współudziale Ossolineum, mającego być dodatkowym gwarantem wybitności materiału.
Stosunek mój, nie płciowy bynajmniej, wbrew temu, co zapewne co bardziej jurni spośród Was zdążyli sobie wyobrazić, do własnych i wyłożonych powyżej oczekiwań, już po skonfrontowaniu ich z rzeczywistością, muszę wyrazić, uchybiając ku własnemu ubolewaniu niepisanym zasadom dobrego smaku gramatycznego i stylistycznego, mało wymownym i niezbyt na dokładkę kulturalnym, następującym równoważnikiem zdania: Tymczasem dupa.
Za zawód swój nie winię bynajmniej autora, który wykonał kawał dobrej roboty, przebijając się przez szereg świadectw o żywocie wielkiego macedońskiego króla, świadectw nierzadko sprzecznych wewnętrznie, sprzecznych z innymi, pełnych przekłamań, nadinterpretacji i wreszcie ordynarnych zmyśleń. Arrianowi przyświecała szczytna idea wyekstrahowania z tej obfitej materii faktów i przedstawienia ich obiektywny sposób. Zamysł ten udało mu się w satysfakcjonującym stopniu zrealizować, z poprawką oczywiście na ówczesne uwarunkowania kulturowe. Na jego niekorzyść nie świadczy bynajmniej fakt, iż pracę tę wykonywał niemal pięć wieków po opisywanych w swym dziele wydarzeniach, a zasadność jego zabiegów potwierdza świadomość, że większość materiałów źródłowych, którymi posiłkował się autor, nie przetrwała do naszych czasów.
Na czym polega więc przekłamanie wydawcy? Otóż "Wyprawa" to dzieło na wskroś historyczne, oparte na prostym schemacie, w którym dominują nazwy miast, krain, ludów i osób z otoczenia Aleksandra, uzupełnione o informacje na temat technik wojennych. Natłok tego rodzaju informacji po pewnym czasie czyni czytelnika odrętwiałym, bo nie sposób ich spamiętać. Dodatkowo zarówno nazwy miast, jak i imiona odnoszą się często do zupełnie różnych bytów. W tym drugim wypadku dostajemy wprawdzie do ręki dodatkowe narzędzie identyfikacji w postaci imion ojców, ale ostrze tego narzędzia obraca się przeciw nam, powiększając jednocześnie w sposób nieunikniony zbiór imion, które trzeba zapamiętać. Tym, czego brakuje zatem dziełu Arriana, jest zupełny brak rozważań o charakterze etycznym, obyczajowym, społecznym, które z jednej strony dałyby niższym czynnościom mózgowym chwilę wytchnienia, z drugiej zaś podwoiłyby bądź nawet potroiły jego wartość, czyniąc je pełniejszym i ambitniejszym.
W sensie literackim z pewnością arcydziełem "Wyprawa" nie jest. Czy jest nim z punktu widzenia historyków, musieliby się wypowiedzieć sami historycy. Ale czytelnicy spoza ich kasty powinni chyba poszukać innych lektur, bo vita niestety brevis.

Termin "arcydzieło" bywa współcześnie rażąco nadużywany. Wydawcy spauperyzowali go, posługując się nim na określenie pozycji literackich niewartych nawet merdnięcia ogonem. Uznałem zatem, iż w poszukiwaniu wartościowych tekstów bezpieczniej będzie skierować się ku dokonaniom starożytnych, na ich wiarygodną weryfikację pozwolił bowiem czas, który upłynął od ich publikacji i...