Tomasz Piątek to pisarz, którego twórczości nie da się łatwo sklasyfikować i zaszufladkować. Przymiotnik „kontrowersyjny” pasuje do niego równie dobrze, co „popularny”. Jest to zarazem twórca niezwykle płodny. Można zaryzykować stwierdzenie, że rok bez powieści Tomasza Piątka jest rokiem straconym. Od momentu ukazania się w 2002 roku głośnej „Heroiny”, napisał jeszcze jedenaście innych książek, wśród których znalazły się takie pozycje, jak finalista Nagrody Nike „Pałac Ostrogskich”, ale także trylogia fantasy „Ukochani Poddani Cesarza”.
Tytułowym wężem jest główny bohater książki, Andreas Issli, Austriak mieszkający w Polsce. W początkowej partii książki bardzo dokładnie poznajemy dzieje jego rodziny – dziadka filantropa, który bezskutecznie próbował wszystkim pomagać, ojca, który zbił majątek, a mimo to pozostał dobrym człowiekiem, matkę o włoskich korzeniach oraz babkę, nielubiącą ojca, zapatrzoną w kościół katolicki, dewotkę. Wśród krewnych Andreasa próżno szukać Polaków. Nie znajdziemy jednakże wśród nich ludzi występnych ani podłych. Nie doszukamy się przyczyn przemiany, jaka w kolejnych częściach powieści, zajdzie w głównym bohaterze.
W szkole Andreas pozna Janka, swojego jedynego sprzymierzeńca, przyjaciela, a wkrótce także nauczyciela. Słuchając go, posiądzie całą swą wiedzę o Polakach i polskości. To Janek wpoi mu opowieści o cudownej, mitycznej wręcz, demokracji szlacheckiej, o bohaterach i świętości, za którą nie żal i umierać. Nauczy Jędrka nienawidzić „złych Niemców”. Gdy Janek podąży na wojnę, Andreas wyruszy za nim. Wkrótce stanie się także światkiem jego bezsensownej, głupiej i wcale nie bohaterskiej śmierci.
To właśnie ten moment zaważy na całym dalszym życiu głównego bohatera. Uczyni z Andreasa węża w kaplicy. Bezwzględnego, złośliwego i okrutnego demaskatora polskiej pompatyczności i głupoty. „Wąż w kaplicy” to bezlitosny rozrachunek z tradycją romantyczną. Piątek stara się przekonać nas, choć jak przypuszczam, wie, że nieskutecznie, iż nadszedł czas, by skończyć z mówieniem i myśleniem w duchu romantycznym. Hasła „Polska przedmurzem chrześcijaństwa”, „Polska Winkelriedem narodów”, „Polska mesjaszem” są już nie tylko nieaktualne, ale również, a może przede wszystkim, śmieszne.
Bohater Piątka jest cudzoziemcem. Patrzy na Polaków w zupełnie inny sposób. Jego spojrzenie jest chłodne, analityczne, naukowe. Istoty polskości szuka nie w „duchu słowiańskim”, czy górnolotnym powtarzaniu pustych sloganów (jak czyni to Janek, postać górnolotna, pompatyczna i przejaskrawiona aż do przesady, a przez to śmieszna i godna pożałowania) lecz w psychoanalizie.
Do jakich wniosków dochodzi Piątek w swojej książce? Można by rzec i nie byłoby to bezzasadne, iż są to wnioski banalne i niewarte już pisania. Autor „Heroiny” nie boi się bowiem nazwać rzeczy po imieniu. Strzelanie do wroga z brylantów nie jest bohaterstwem, nie jest też przejawem patriotyzmu. Czym zatem jest? Otóż łupotą. Bezmyślnym posyłaniem na śmierć młodych ludzi, którzy mogliby coś osiągnąć, ale nie zdążą, gdyż bohatersko, ale zupełnie nadaremno, zginą za mrzonki i nieprawdziwe, pompatyczne opowieści, którymi karmieni byli od dziecka. Andreas Issli, badając istotę polskości, dochodzi do wniosku, iż jest to naród, który szybciej organizuje powstanie, niż myśli. Stworzony do wielbienia śmierci. Z śmierci uczynił sobie sacrum. Naród, który świętuje Boże Narodzenie tylko, dlatego że jest pierwszym krokiem do śmierci na krzyżu. Zdaniem Andreasa Polacy lubią być dręczeni. Co więcej, to społeczeństwo, które samo siebie dręczy.
Książka Piątka osadzona została w bardzo wyraźnych ramach historycznych. Mamy tu czasy przed pierwszą wojną światową, okres pierwszej wojny, dwudziestolecia, a nawet drugiej wojny. Na kartach powieści pojawiają się takie postaci jak: Zygmunt Freud, Karol Gustaw Jung, Krzysztof Kamil Baczyński, a nawet Witold Gombrowicz. Piątek obudował swoją książkę bardzo silnym zapleczem teoretycznym – mamy tu i psychoanalizę, i psychologię głębi. Czytelnik może zatem poczuć się mile połechtany: „o, to nazwisko znam”, „o, jak miło, ten termin również mi coś mówi”. Nie mogę jednak oprzeć się wrażeniu, że bez tej erudycyjnej otoczki i wachlarza nazwisk autentycznych uczonych i literatów, książka Tomasza Piątka mogłaby się z powodzeniem obejść. A kto wie, może nawet zyskałaby. Wydaje się, że jak na powieść zaledwie dwustustronicową, Piątek pragnął zamieścić maksimum przekazu na minimalnej ilości stron. Stąd zapewne, towarzyszące lekturze, uczucie niedosytu. Czytelnik ma wrażenie, iż pewne rzeczy należałoby dookreślić, dopowiedzieć. Niektóre wątki wprost wołają o to, by je rozbudować, przez co ksiązka wydaje się niedokończona, niedopracowana.
Dziś, zaledwie trzy miesiące od premiery, mówi się o „Wężu w kaplicy”, iż to ksiązka brawurowa i buntownicza. Niektórzy używają w stosunku do niej nawet słów „kontrowersyjna” i „obrazoburcza”. Piątek doskonale zdawał sobie sprawę, iż jego najnowsza powieść po raz kolejny wznieci dyskusje, poruszy. Wiedział, że nie przejdzie bez echa, niezauważona. Wyraził nawet żartobliwe, choć nie bezpodstawne, przypuszczenie, że po ukazaniu się „Węża w kaplicy” przyjdzie mu emigrować do Argentyny. Myślę, że tak źle nie będzie. Osobiście nie czuję się obrażona wymową i treścią najnowszej książki autora „Kilku nocy poza domem”. Przypuszczam jednak, iż znajdzie się wielu, których ta książka do głębi obrazi, urazi, a w najlepszym razie głęboko zniesmaczy. Bowiem każde jej słowo przepełnione jest nienawiścią do polskości pompatycznej, bezmyślnej, bezkrytycznej i tak naprawdę niewiele mającej wspólnego z patriotyzmem. A jednak głosy obrażonych i tych, których uczucie patriotyzmu zostanie tą książką głęboko dotknięte, będą świadczyły o tym, że książki takie jak ta są potrzebne. Bo kaplica wciąż jeszcze stoi na bardzo mocnych fundamentach. I choćby wpełzło do niej tysiąc węży, nie runie.

Tomasz Piątek to pisarz, którego twórczości nie da się łatwo sklasyfikować i zaszufladkować. Przymiotnik „kontrowersyjny” pasuje do niego równie dobrze, co „popularny”. Jest to zarazem twórca niezwykle płodny. Można zaryzykować stwierdzenie, że rok bez powieści Tomasza Piątka jest rokiem straconym. Od momentu ukazania się w 2002 roku głośnej „Heroiny”, napisał jeszcze...