Lekcje czytania. Nie jestem fanem Nabokova, ale jak on czytał!
Do zapamiętania
Rozdział "Dobrzy czytelnicy i dobrzy pisarze" ("Jak być dobrym czytelnikiem" lub "Życzliwość wobec autorów")
"Czytając, powinniśmy dostrzegać i pieścić szczegóły. Nie ma nic złego w księżycowej poświacie generalizacji, jeśli pojawia się ona wtedy, gdy już zbierzemy z wielką miłością słoneczne okruchy. Jeśli natomiast ktoś wychodzi od gotowych uogólnień, zaczyna od niewłaściwego końca i oddala się od książki, zanim jeszcze zacznie cokolwiek z niej rozumieć."
"Dobry czytelnik, wielki czytelnik, czytelnik aktywny i twórczy jest czytelnikiem wielokrotnym. Wyjaśnię, dlaczego. Kiedy czyta się książkę po raz pierwszy, sam proces pracowitego wodzenia wzrokiem od lewej do prawej, linijka za linijką, strona po stronie, cała ta skomplikowana fizyczna praca nad tekstem, sam proces dowiadywania się, w kategoriach czasu i przestrzeni, o czym książka traktuje, tworzy swoistą barierę, stanowi przeszkodę w ocenie. Kiedy patrzymy na obraz, nie musimy wodzić oczami w jakiś szczególny sposób, nawet jeśli, tak jak książka, obraz ów zawiera elementy głębi i progresji. Element czasu nie pojawia się właściwie przy pierwszym kontakcie z obrazem. Czytając książkę, musimy mieć czas, żeby się z nią zapoznać. Nie mamy fizycznego organu (jakim jest oko w przypadku oglądania obrazu),któy ogarnąłby całość pisarskiej wizji, a potem pozwolił się deletkować szczegółami. Ale za drugim, trzecim lub czwartym razem zachowujemy się wobec książki w pewnym sensie tak, jak zachowujemy się wobec obrazu. Nie mylmy jednak fizycznie istniejącego oka, tego nieprawdopodobnego arcydzieła ewolucji, z umysłem - osiągnięciem jeszcze bardziej niesłychanym. Książka, wszystko jedno jaka - powieść czy praca naukowa (...) - przemawia przede wszystkim do umysłu. Umysł, mózg, zwieńczenie kręgosłupa, wzdłuż którego przebiegają ciarki, jest, a przynajmniej powinien być, jedynym instrumentem używanym przy lekturze książki." [Nabokov pisze o dwóch rodzajach czytelników i manowcach "wczuwania się", które nazywa pośledniejszą wyobraźnią.]
"Na pisarza można spojrzeć w trojaki sposób - jako na gawędziarza, nauczyciela i czarodzieja. Wielki pisarz łączy te trzy cechy (...),ale to czarodziej [forma = magia! przyp. mój] dominuje w tej triadzie.
A na co Nabokov zwraca uwagę czytając "Panią Bovary"?
* o cudzołóstwie i filisterstwie (Marx nazwałby Flauberta burgoise i odwrotnie, a obaj mieliby rację, bo burżuj to u Flauberta filister po prostu)
* realizm czy naturalizm? "sam się zastanawiam" pisze Nabokov, śledząc "nierealizmy w PB i dodając: "wszelka fikcja jest fikcją", a potem: "realizm i naturalizm są tylko względnymi pojęciami. (...) Wszelkie -izmy przemijają,, -iści umierają, sztuka pozostaje.
* kontrapunkt! (scena z targu rolnego, ale też gdy Emma odwiedza księdza by porozmawiać pustce/tęsknocie, a dzieci rozrabiają w tle
* ulubiona "sztuczka" Flauberta - wyliczenie, średnik, a potem "i" oraz puenta, często poetycka
* mistrz czasu niedokonanego (tak o Flaubercie mówił Proust, ciągłość i jedność czasu osiągane dzięki imperatif)

Lekcje czytania. Nie jestem fanem Nabokova, ale jak on czytał!
Do zapamiętania
Rozdział "Dobrzy czytelnicy i dobrzy pisarze" ("Jak być dobrym czytelnikiem" lub "Życzliwość wobec autorów")
"Czytając, powinniśmy dostrzegać i pieścić szczegóły. Nie ma nic złego w księżycowej poświacie generalizacji, jeśli pojawia się ona wtedy, gdy już zbierzemy z wielką miłością słoneczne...

POLECAM
- Pasjonatom,dla których literatura to nie tylko podróż przez interesujące i ładne historie ,a niezbędna do przeżycia wartość.
- Tym dociekliwym, wnikliwie i z zazdrością obserwującym warsztat pracy wielkich i uznanych.
- Piszącym lub próbującym pisać .Przyszłym literackim sławom dążącym do doskonałości,dla których analizy Nabokova są bezcenną lekcją -lekcją pokory.
NIE POLECAM
Grafomanom . Oni i tak wiedzą lepiej jak powinna wyglądać powieść doskonała.

POLECAM
- Pasjonatom,dla których literatura to nie tylko podróż przez interesujące i ładne historie ,a niezbędna do przeżycia wartość.
- Tym dociekliwym, wnikliwie i z zazdrością obserwującym warsztat pracy wielkich i uznanych.
- Piszącym lub próbującym pisać .Przyszłym literackim sławom dążącym do doskonałości,dla których analizy Nabokova są bezcenną lekcją -lekcją...

Dzięki 'Wykładom o literaturze' dowiedziałam się kilku ciekawych rzeczy.
Po pierwsze, że jestem tym najgorszym typem czytelnika według autora 'Lolity' - bo zdarza mi się utożsamiać z jakimś bohaterem lub bohaterką. Oczywiście, od czasu do czasu czerpię przyjemność z obcowania z czystą sztuka pisania, ale co poradzę na to, że jestem wrażliwa?
Po drugie, że często tłumacze, zamiast odzwierciedlać w przekładzie to, co chciał przekazać pisarz, tworzą coś zupełnie innego (patrz: 'Pani Bovary').
Po trzecie, że warto znać języki obce, aby móc poznawać najważniejsze powieści w oryginale i nie tracić najważniejszych szczegółów.
Po czwarte, że można mówić o literaturze tak, że słuchacz nie może doczekać się innych wykładów :-)
Oczywiście, niektóre 'mądrości' Nabokova uznaję za zbyt górnolotne i nie mające nic wspólnego z rzeczywistością, ale za możliwość przeczytania tak genialnych analiz 'Pani Bovary' oraz 'Doktora Jekylla i pana Hyde'a' nie będę narzekała :-) Dla każdego pasjonata klasyki literatury to pozycja obowiązkowa.

Dzięki 'Wykładom o literaturze' dowiedziałam się kilku ciekawych rzeczy.
Po pierwsze, że jestem tym najgorszym typem czytelnika według autora 'Lolity' - bo zdarza mi się utożsamiać z jakimś bohaterem lub bohaterką. Oczywiście, od czasu do czasu czerpię przyjemność z obcowania z czystą sztuka pisania, ale co poradzę na to, że jestem wrażliwa?
Po drugie, że często tłumacze,...

Vladimir Nabokov, z wykształcenia filolog (romanista i rusycysta),był wykładowcą literatury na uczelniach amerykańskich. W „Wykładach o literaturze”, które powstały na bazie notatek do wykładów i prelekcji, omawia pisarstwo i utwory: Jane Austen „Mansfield Park”, Karola Dickensa „Samotnię”, Gustawa Flauberta „Panią Bovary”, Roberta Louisa Stevensona „Dziwny przypadek doktora Jekylla i pana Hyde’a”, Marcela Prousta „W stronę Swanna”, Franza Kafki „Przemianę” i Jamesa Joyce’a „Ulissesa”. Nie zdawałem sobie wcześniej sprawy, że książka ta („Wykłady o literaturze”) w swojej wersji ostatecznej nie jest właściwie dziełem Nabokova, a już na pewno nie tylko jego. Kopie odręcznych notatek i zapisków pisarza mogą rodzić pytania o dopuszczalny rozmiar i zakres ingerencji redaktorów dzieła… tego czy jakiegokolwiek innego.
 
Nabokov „kupił” mnie sobie jednym stwierdzeniem: „Co dość dziwne, człowiek nie może czytać książki; może ją tylko czytać powtórnie. Dobry czytelnik, wielki czytelnik, czytelnik aktywny i twórczy jest czytelnikiem wielokrotnym”[1], ale w trakcie dalszej lektury bywało już różnie. Na przykład zagłębiając się w treść rozdziału poświęconego „Mansfield Park”, jakoś nie uległem zachwytom Nabokova, natomiast zastanawiałem się, czy Jane Austen nie miałaby sporo uciechy, czytając, „co autor miał na myśli” opisując w określony sposób takie czy inne wydarzenie. Poza tym jedno jeszcze, luźne skojarzenie z malarstwem – wydaje mi się, że można tak bardzo skoncentrować się na gatunkach farb, technice gruntowania, malowania, werniksowania, na znakomitych pędzlach i paletach, że przestaje się widzieć, iż malowidło nadal przedstawia tylko jelenia na rykowisku.
 
Wychowałem się (literacko) w przekonaniu, że książki Jane Austen są niewyczerpanym źródłem wiedzy o życiu angielskiej klasy wyższej, właścicieli ziemskich, z początku XIX wieku. Jednak Nabokov weryfikuje te przekonania twierdząc, że nawet powieści jednoznacznie historyczne nie są i nie mogą być źródłem żadnej rzetelnej wiedzy, bo… „Prawda jest taka, że wielkie powieści są wielkimi baśniami – a powieści tego cyklu są baśniami niezrównanymi”[2]. „Literatura narodziła się nie tego dnia, kiedy chłopiec, wołając »Wilk, wilk!«, przybiegł z neandertalskiej doliny, ścigany przez wielkiego, szarego wilka. Literatura narodziła się wtedy, kiedy chłopiec nadbiegł wołając »Wilk, wilk!«, a wilka nie było. Fakt, że biedaczek został w końcu zjedzony przez prawdziwego wilka, bo kłamał zbyt często, to już sprawa mniej istotna”[3].
 
Jeśli więc odebrać powieściom Austen walor historyczno-poznawczy, co pozostaje? Bo chyba tylko, wychwalany przez Nabokowa, warsztat pisarski; ale sama techniczna biegłość nie rodzi jeszcze albo rodzić nie musi – arcydzieł.
 
Oczywiście jest też możliwe, że ja po prostu nie cenię zbytnio romansów Jane Austen, ale czy naprawdę tak wysoko oceniał je Nabokov? Podczas lektury rozdziału poświęconego „Mansfield Park” nie rzuca się to jeszcze w oczy, za to przy kolejnych już jak najbardziej: Nabokov uprawia z czytelnikiem dość pokrętną grę w „tak, ale…”. Powieści, które prezentuje są niezrównane, ach, ach, ach, ale… wkrótce jednak okazuje się, że niezupełnie. „Mansfield Park” dostarcza wprawdzie pewnej rozrywki, „ale ta przyjemność była niejako wymuszona”[5]. „Samotnia” Dickensa jest absolutnie genialna, ale… „Również opis Dedlocków i ich środowiska, traktowany jako oskarżenie arystokracji, nie jest ani interesujący, ani ważny, jako że wiedza naszego autora o tym środowisku jest nadzwyczaj skromna, a wyobrażenia uproszczone” i dalej: „podziwiajmy strukturalne walory wątku kryminalnego i zignorujmy słabość satyry oraz jej teatralnych gestów”[6].
„Jeśli potraktujemy Doktora Jekylla i pana Hyde’a jako alegorię – opis walki pomiędzy siłami Dobra i Zła, jaka toczy się w każdym człowieku – to alegoria ta wyda nam się pozbawiona smaku i infantylna”. I nieco dalej: „Opowieść o doktorze Jekyllu i panu Hydzie jest cudownie skonstruowana, ale staroświecka. Jej morał jest absurdalny…” [8].

 
Kiedy okazało się, że schemat ten powtarza się w większym albo mniejszym stopniu (często nawet pojawiają się konstrukcje jakby rodem z gry: jest świetny, ale…, wyszło mu znakomicie, ale…),doszedłem do wniosku – zaplanowanego zapewne przez autora i jedynie słusznego – że pisarzem genialnym, którego dzieła nie zawierają żadnego „ale”, jest i był tylko i wyłącznie Vladimir Vladimirovič Nabokov.
 
Z prezentowanych przez Nabokova powieści przeczytałem dwie – zadziwiające jest, że po lekturze „Wykładów o literaturze” zupełnie nie mam ochoty sięgnąć po te jeszcze nieczytane. Zapragnąłem za to wrócić do… „Lolity”, więc już wiem, jaki sekretny zamysł kierował niewątpliwie genialnym Nabokowem.
 
Nie zgadzam się ze stwierdzeniem: „nie wierzę, żeby można było nauczyć pisać kogoś, kto nie posiada wrodzonego literackiego talentu”[4], bo nie ma ono nic wspólnego z rzeczywistością – tysiące autorów każdego dnia zapełnia strony tysięcy czasopism i książek (choćby sygnowanych później nazwiskiem jakiejś blond celebrytki, ale nie tylko),bo ich tego – jak rzemiosła – dobrze wyuczono; po prostu nie są geniuszami, nie tworzą arcydzieł.
Przekonanie Nabokova: „Nie oszukujmy siebie, pamiętajmy, że literatura nie ma żadnej praktycznej wartości…” [7] – też nie jest moje. Książka, w razie czego, znakomicie zastępuje ułamaną nogę szafy.
 
 
---
[1] Vladimir Nabokov, „Wykłady o literaturze”, przeł. Zbigniew Batko, wyd. Muza SA, 2005, s. 35-36.
[2] Tamże, s. 34.
[3] Tamże, s. 38.
[4] Tamże, s. 103.
[5] Tamże, s. 106.
[6] Tamże, s. 108.
[7] Tamże, s. 184.
[8] Tamże, s. 326-327.

Vladimir Nabokov, z wykształcenia filolog (romanista i rusycysta),był wykładowcą literatury na uczelniach amerykańskich. W „Wykładach o literaturze”, które powstały na bazie notatek do wykładów i prelekcji, omawia pisarstwo i utwory: Jane Austen „Mansfield Park”, Karola Dickensa „Samotnię”, Gustawa Flauberta „Panią Bovary”, Roberta Louisa Stevensona „Dziwny przypadek...

Moi znajomi postukali się w czoło, widząc mnie niosącą dumnie „Wykłady o literaturze” Nabokova. Jak to-uczyć się z własnej woli i to jeszcze literatury światowej, wykładanej przez Rosjanina? Otóż nie, moi drodzy, właśnie nie „uczyć”, a smakować. Nabokov uczy jak należy czytać, jak patrzeć na powieść, okraszając całość szczyptą krytyki i humoru. Przyznam szczerze, że nie spodziewałam się niczego specjalnego po tej pozycji, a jednak wciągnęła mnie jak mało która.
Książka jest zbiorem wykładów Nabokova, które wygłaszał w swoim czasie na jednym z uniwersytetów. Ze stronic wypływa atmosfera dostojnej sali wykładowej, z szumiącymi drzewami za oknem i z profesorem stojącym za katedrą, opowiadającym o meandrach literatury. Prowadzi on nie przez teoretyczne zawiłości, a zabiera w podróż po świecie przedstawionym. Razem z autorem rozciąga przed studentami obrazy, wzbogacając je o własne odczucia, zwraca uwagę na tło zdarzeń, na charakter bohaterów i ich rolę w wydarzeniach. Nabokov oprowadza nas po domu w Mansfield Park czy przemyka się po brudnych ulicach Londynu, szukając małego Jo z „Samotni”. Sam, będąc pisarzem, uczy jak czytać aby rozsmakować się w lekturze, jak przeniknąć przez umysł autora, jak docenić kunszt pisarski.
Czytając „Wykłady o literaturze” człowiek dowiaduje się, że nie potrafi dobrze czytać, a jedynie ślizga się po powierzchni, nie próbując nawet zatopić się w niuansach, mających nierzadko ogromny wpływ na dalszy bieg wydarzeń. Nabokov udowadnia, że warto przyjrzeć się lepiej, że warto wyciągnąć mikroskop i pochylić się nad małym pyłkiem, który często jest kamieniem milowym. Pozycja obowiązkowa zarówno dla znawców literatury jak i dla hobbystów.

Moi znajomi postukali się w czoło, widząc mnie niosącą dumnie „Wykłady o literaturze” Nabokova. Jak to-uczyć się z własnej woli i to jeszcze literatury światowej, wykładanej przez Rosjanina? Otóż nie, moi drodzy, właśnie nie „uczyć”, a smakować. Nabokov uczy jak należy czytać, jak patrzeć na powieść, okraszając całość szczyptą krytyki i humoru. Przyznam szczerze, że nie...

Będę wracać do nich wielokrotnie.
Niezwykła wnikliwość wybitnego literacko obserwatora:)

Będę wracać do nich wielokrotnie.
Niezwykła wnikliwość wybitnego literacko obserwatora:)

Najlepsza książka o literaturze (literaturoznawcza),jaką czytałem. Żadne akademickie syntezy powstające w Polsce nie dorastają jej do kolan. Genialne myśli, frazy, rozumienie tekstu i interpretacja. Diabelnie inteligentana i błyskotliwa książka. Z pewnością nie dla każdego.

Najlepsza książka o literaturze (literaturoznawcza),jaką czytałem. Żadne akademickie syntezy powstające w Polsce nie dorastają jej do kolan. Genialne myśli, frazy, rozumienie tekstu i interpretacja. Diabelnie inteligentana i błyskotliwa książka. Z pewnością nie dla każdego.