Państwowe Wydawnictwo "Iskry" zrobiło sobie "dża-dża", rozpoczynając część drugą w tomie pierwszym. Mogło być gorzej. Czytam więc od rozdziału 11 części drugiej, a jeszcze w tym tomie jest część trzecia. Książka jest dalej ciekawa, lecz pięćdziesiąt lat jakie upłynęły od jej napisania sprawia, że mniej nas fascynuje, bo prowadząc akcję trójtorowo tj wśród zesłańców, wśród młodych Moskwian oraz w otoczeniu Stalina, ten trzeci wątek trochę nudzi. Po prostu w ciągu ostatnich pięćdziesięciu lat naczytaliśmy się tyle para-biografii Stalina, ze ta niewiele nowego wnosi.
Zacznę od wartościowych cytatów, których wynotowałem wyjątkowo mało, bo tylko trzy. Pierwszy jest truizmem na temat sprawowania władzy (s. 6):
„...Sztuka rządzenia polega na stawianiu właściwych ludzi na właściwym miejscu i, co najważniejsze, na usuwaniu ich, kiedy stają się niepotrzebni...”
Drugi - o motywacji „wierności” (s. 7):
„..Przekonania mają to do siebie, ze się zmieniają, strach nie mija nigdy...”
Też to specjalnie odkrywcze nie jest, bo wszyscy wiemy, że najsilniejszym ludzkim uczuciem jest strach, co więcej - pełni funkcję nadrzędną wobec innych. Najciekawszy wywód znalazłem o poniżeniu, który wygłasza w książce Stalin (s. 183 -4):
„...o własnym poniżeniu nikt nigdy nie zapomina. Wszystko można zapomnieć: obelgi, urazy, niesprawiedliwość, ale upokorzenia nie zapomni nikt, taka już jest natura człowieka. Zwierzęta polują na siebie, walczą ze sobą, zabijają się, pożerają jedno drugie, ale nie upokarzają się nawzajem. Tylko człowiek poniża drugiego człowieka. I żaden człowiek swojego poniżenia nie zapomni, i temu, przed kim się poniżał nie wybaczy. Wręcz przeciwnie. Będzie go nienawidzić.... ...Im bardziej się poniżają, tym bardziej pragną wziąć odwet za swoje poniżenie,,,”
Ta tyrada jest ważna dla całości, bo właściwie głównym tematem książki jest godność człowieka, a poniżanie go charakterystyczną cechą autorytaryzmu stalinowskiego.
Jeszcze raz powtórzę, że książkę czyta się świetnie jak powieść sensacyjną, a przeraża fakt, że główny bohater Pankratow - alter ego Rybakowa, zaczyna jako wyjątkowo zaangażowany młody aktywista, przewodniczący Komsomołu i mimo tragicznych przejść, kocha Stalina i komunizm, a zło widzi tylko w postępowaniu poszczególnych ludzi. Nawet najbardziej absurdalne wyroki i oskarżenia idą na konto błędów w systemie, a nie na konto samego systemu. Tak zrozumiałem, i to jest przerażające. Niestety, w 1956 zaczął się proces obalania „kultu jednostki”, natomiast całościowe potępienie ideologii zaczęło się co najmniej 20 lat po napisaniu tej książki .
Grunt, że się świetnie czyta, a najfajniejsze są prostytutki i oszust – bilardzista.

Państwowe Wydawnictwo "Iskry" zrobiło sobie "dża-dża", rozpoczynając część drugą w tomie pierwszym. Mogło być gorzej. Czytam więc od rozdziału 11 części drugiej, a jeszcze w tym tomie jest część trzecia. Książka jest dalej ciekawa, lecz pięćdziesiąt lat jakie upłynęły od jej napisania sprawia, że mniej nas fascynuje, bo ...