Iwona Smolka od kilkudziesięciu lat w druku i na falach II Programu Polskiego Radia jako krytyk literacki z uporem kreśli zmienny obraz współczesnej literatury polskiej.

Mało który krytyk oprócz niej z takim samozaparciem czyta „wszystko”, śledzi bieżącą produkcję literacką, z równą wrażliwością dla klasycznie rozumianej literatury pięknej – poezji i prozy – i dla literatury faktu – przede wszystkim reportażu, a także eseju. Ta spisywana w odcinkach synteza obejmuje już twórczość kilku pokoleń literackich, a historyczną – nolens volens – refleksję pogłębiają odwołania do tradycji literackiej i intelektualnej, żywej w odbiorze autorki, tradycji współkształtującej kontekst dzieł naszego czasu. Współkształtującej – i w nim znikającej.

Narzucona sobie powinność rewelacji, ujawnienia tego, co „zakryte” – a ten właśnie motyw autorka wybija w tytule tego zbioru szkiców – każe sięgać do tradycji, ale też uruchamiać „wyobraźnię filozoficzną”. Ten termin, przejęty od Edwarda Balcerzana, Smolka eksponuje już w pierwszym szkicu książki. Pod jej piórem „wyobraźnia filozoficzna” to nieledwie synonim wyobraźni metafizycznej, bo taki charakter mają jej refleksje i oceny, w których podkreśla perspektywę ontologiczną poezji i poetów, o których mowa w tomie Jawne i zakryte – ontologiczną w sferze świata materialnego, lecz także w sferze języka, materialnego w takiej mierze tylko w poezji, której skądinąd zapewnia narzędzia szczególnej epistemologii. „Metafizyką” tak chętnie i często przywoływaną przez Smolkę (z nierównie lepszym skutkiem niż u tylu innych krytyków i recenzentów) jest, przynajmniej w odniesieniu do literatury, a zwłaszcza poezji, ten przyjazny, poparty nieraz osobistą znajomością autora, podziw, który Smolka okazuje bohaterom swoich wnikliwych w odczytaniu i przenikliwych w diagnozie szkiców, zamiast częstego i odwiecznego wśród krytyków poczucia wyższości. To rzadkie – i ujmujące. Ta metafizyczna towarzyskość skłania niekiedy do pewnej górnolotności stylu, pozwala jednak osadzić sądy literackie autorki w życiowym i historycznym konkrecie, nie egzaltować się abstrakcjami. Jawne i zakryte to książka głęboka, z powagą wydobywająca na jaw nieoczywiste treści pisarskiej i czytelniczej świadomości.

Adam Pomorski