Od pewnego czasu przymierzałem się do przeczytania którejś z książek Anny Cieplak. Z jej nazwiskiem spotykałem się kilkakrotnie, jak chyba większość czytelników polskiej prozy, przy okazji przyznawanych nagród, a także czytając recenzje w tygodnikach i na blogach. Ostatecznie przekonał mnie entuzjastyczny tekst Jarosława Czechowicza (krytycznymokiem.blogspot.com), który podkreślał zarówno walory fabularne „Lekkiego bagażu”, jak też „intrygujący język i ciekawą składnię”, którymi posługuje się autorka. Co do treści zgoda, natomiast co do formy... Ale po kolei.

Małomiasteczkowa społeczność, prowincja, miejscowi outsiderzy to bez wątpienia tematyka ciekawa, na dodatek dobrze przez autorkę rozpoznana, gdyż Cieplak jest nie tylko pisarką, lecz także animatorką kultury i działaczką miejską. Te doświadczenia i społeczna wrażliwość są dobrze widoczne w jej najnowszej powieści. Bohaterowie to osoby bliskie jej wiekiem i mentalnością. Weronika, Paweł i Baśka – trzydziestolatkowie, którzy zdołali znaleźć swoje miejsce w prowincjonalnym Cieszynie. Cała trójka chce nie tylko pracować, ale robić to z poczuciem celu i sensu. Dlatego Weronika założyła fundację zajmującą się pomocą społeczną, Paweł jest nauczycielem, a Baśka lokalną dziennikarką.

Niestety, nie zdołałem tych postaci polubić ani przejąć się ich perypetiami. Utrudniła mi to sama autorka sposobem prowadzenia narracji. Dominują krótkie, poszarpane zdania, a język bohaterów jest mocno stylizowany. Sporo tu żargonu, kolokwializmów i wulgaryzmów. Ponadto Anna Cieplak tak samo konswekwentnie jak dialogi stylizuje też trzecioosobową narrację. Efekt jest daleki od naturalności („Basia raczej nie wprowadziłaby się tutaj. Ciągle się wymiguje i woli mieszkać sama. Poza tym jest trochę jebnięta”). Tego rodzaju zabieg (mowa pozornie zależna), gdy narrator posługuje się językiem postaci i ma pełen wgląd w jej myśli i odczucia, pozwala bardziej zbliżyć się do bohatera, lepiej go poznać i zrozumieć. W tym przypadku żadnego z tych bonusów nie doświadczyłem, a największe zastrzeżenia mam do wspomnianych wulgaryzmów, pojawiających się zbyt czesto bez sytuacyjnego czy emocjonalnego uzasadnienia („...sprzedaje albo zasysa obiegowe plotki o mieście, a później najebany idzie spać”).

Największy problem z „Lekim bagażem” jest taki, że to książka „zgrzytająca”, znajdująca się gdzieś pomiędzy czytadłem a literaturą artystyczną, stylem przezroczystym a postmodernistycznym eksperymentem, prozą quasi-reportażową a psychologiczną. Nie twierdzę, że wszystkich tych elementów nie można ze sobą pogodzić. Uważam jedynie, że ta sztuka zupełnie się nie udała Annie Cieplak, której „Lekki bagaż” czytało mi się zaskakująco ciężko. Dlatego postanowiłem, dla odmiany i kontrastu, w najbliższym czasie ponownie przeczytać jedną z najlepszych polskich powieści ostatnich lat, którą cechuje wybitna sugestywność, wręcz moc, brak tanich gierek słownych oraz użycie wulgaryzmów i innych środków stylistycznych zasadnie i w punkt. Mam na myśli „Inną duszę” Łukasza Orbitowskiego. Czyli jakaś korzyść z lektury „Lekkiego bagażu” jednak jest...

Bogusław Karpowicz