Betonia. Dom dla każdego (2018) – Beata Chomątowska

Trochę architektury i urbanistki, trochę socjologii i historii. W proporcjach atrakcyjnych dla czytelnika nie będącego ani architektem, ani urbanistą, ani socjologiem, ani zawodowym historykiem. Plus reporterska gra z czytelnikiem, czyli ciekawa narracja.

Betonia miała być początkowo książką o Gropiusstad, wydaną w serii Sulima*. W trakcie gromadzenia materiałów autorka zdała sobie jednak sprawę że nie sposób pisać o berlińskim osiedlu bez odwołań do innych realizacji, głównie europejskich – które poprzedzają rozwiązania i koncepcje wdrożone na peryferiach ówczesnej zachodniej enklawy. Uznawszy że taka książka będzie ciekawsza od monografii kompleksu Waltera Gropiusa, zdecydowała się na szersze podejście do tematu blokowisk, i ukazanie pewnych prawidłowości, analogii, oraz różnic, na przykładach polskich, niemieckich, francuskich, brytyjskich i amerykańskich. Dominują polskie i niemieckie. W jednej z rozmów zamieszczonych w serwisie YouTube określiła tę książkę jako dotyczącą „Berlina i Polski. [...] fenomenu tzw. blokowiska [...] Osiedli z wielkiej płyty**”. Koncepcyjnie reporterska książka eksplorująca temat berlińskiego osiedla wydaje się intrygująca, ale nie z perspektywy polskiego czytelnika, który ma dodatkowo podobne przykłady na własnym podwórku. Dlatego odejście od pierwotnych założeń było właściwe. Jednak książka wydaje się niepełna, bo domy z betonu stawiano masowo także w Sojuzie, Jugosławii, wszystkich krajach tzw. demokracji ludowej, i innych zakątkach świata. To co dzieje się w budownictwie mieszkaniowym w ChRL od czasów reformy Deng Xiaopinga, to co powstało w Hongkongu za panowania brytyjskiego, co tworzy tkankę miejską Singapuru, Tokio, dużych miast Ameryki Łacińskiej – także zasługuje na omówienie.

Pod każdym rozdziałem podano kursywą jakiego osiedla się tyczy, ale prócz tego zadeklarowanego pojawiają się i inne: jako kontrast, dopełnienie, rozwinięcie. Tworzy to pewien chaos, i stawia pod znakiem zapytania sens takiego rozwiązania – zwłaszcza że o innych pisze się tu równie obszernie jak o tytułowych.
Ogólnie odbiór książki jest pozytywny, ale fakt że tak dużo miejsca poświęcono wielkiej płycie z RFN i NRD zaburza proporcje reportażu, i stwarza wrażenie obcowania z przeróbką. Autorka ma dobre wyczucie języka, nie zagłębia się zanadto w zagadnienia techniczne, niezrozumiałe dla laika, umiejętnie odnosi się do emocji. Byłoby miło gdyby powstała druga część Betonii, przybliżające podobne założenia architektoniczne z innych krajów, choć zgromadzenie informacji to zajęcie na kilkanaście miesięcy. W wydaniu II warto by wprowadzić kilka poprawek, bo do tekstu wkradło się niestety parę błędów, w tym niestety merytoryczne, ale nie ma ich wiele***.

(Termin Betonia pada w książce raz, i jest on użyty jako synonim osiedla-blokowiska).



* Mówi o tym tutaj: Beata Chomątowska [Niemcy, bloki] #rozmoWyliczanki [ep55]
https://www.youtube.com/watch?v=wdThMK5OvZ4
Inne rozmowy z BCh:
https://www.youtube.com/results?search_query=beata+chom%C4%85towska
** Beata Chomątowska i całkiem nowy Muranów (Dwójka)
https://www.youtube.com/watch?v=ZB1spYS7Fwg
*** Str. 62 – to tutaj czy na równinie? (chyba że mówimy o kraju, krainie – ale jest to niejasne); str. 78 - choć-choć (stylistyka, drugie można by zastąpić MIMO ŻE); str. 118 – Gropius-Haus (na zdjęciu jest Gropiushaus); str. 151 - świat z bloku naprzeciwko nie zniknie po zgaszeniu światła w pokoju; Jarocka czy Jarocina?; str. 179 – narracja do poprawy, niejasne; str. 231 i 232 – zagroda na pół hektara (czyli 50 x 50 m) – "Mysie Miasto" oraz "Królestwo Gryzoni" wielkości pokoju, jakim cudem to drugie jest większe?; str. 300 – pizze z KFC?; str.326 – powtórzenie informacji nt. Gomułki i budynków-pomników; str. 357 – „zmniejszenia [liczby] oczekujących”; str.433 – za narodziny blokowiska uważa moment kiedy zaczęto stawiać blokowiska (humor z zeszytów szkolnych); str. 452 – jej (jego) – tj. tego Centrum (chyba że chodzi o Marzahn). Str. 466 – Zacisze nie jest częścią Bródna, administracyjnie jest to osiedle wchodzące w skład dzielnicy Targówek, tak samo jak Bródno (i o to idzie cytowanej osobie); str. 500 – Rumunów? W latach 90-tych i tysięcznych Polacy nazywali tak Cyganów, przez co zromanizowani potomkowie Daków zyskali w naszym kraju bardzo zły PR.

PS Autorka wspomina o „Wieżowcu” Ballarda z 1975 (w 2015 nakręcono ekranizację), a ja rzuciłbym kilka zdań nt. „Świętego Wrocławia” Orbitowskiego, i kilku innych wczesnych opowiadań, oraz ogólnie motywu osiedla w jego pisarstwie.

maj 2019, Stegny (gdzie w latach 80-tych powstał hit „W domach z betonu nie ma wolnej miłości”).

Betonia. Dom dla każdego (2018) – Beata Chomątowska

Trochę architektury i urbanistki, trochę socjologii i historii. W proporcjach atrakcyjnych dla czytelnika nie będącego ani architektem, ani urbanistą, ani socjologiem, ani zawodowym historykiem. Plus reporterska gra z czytelnikiem, czyli ciekawa narracja.

Betonia miała być początkowo książką o Gropiusstad, wydaną w serii...