Jest to reporterska relacja o wyprawie archeologicznej w głąb honduraskiej dżungli, w rejon Mosquitii, w najgęstszy deszczowy las świata, od wieków nietknięty ludzką stopą, ekstremalnie niebezpieczny i to nie przez niestabilność wewnętrzną Hondurasu (wrzenie polityczne, podupadła ekonomia, największa na świecie ilość morderstw rocznie, porwania, przemysł narkotykowy, który po zdecydowanej amerykańsko-kolumbijskiej ofensywie przeniósł się w dużej części z kraju Escobara właśnie tu), nie dlatego też, że jest naturalnym siedliskiem jednego z największych kotów świata - jaguara, ale ze względu na ryzyko ukąszeń węży, w tym śmiertelnie niebezpiecznej kajsaki i wysoką zapadalność na choroby roznoszone przez owady: malarię, dengę, leiszmaniozę i kilkanaście innych. Jak zauważa autor „nie ma wielu archeologów, którzy chcą ryzykować życiem pracując na tym terenie".

Autor „Zaginionego miasta boga małp" - Douglas Preston - to dziennikarz, publikujący w wielu ważnych amerykańskich periodykach, ale także współtwórca poczytnych thrillerów. To pisarskie doświadczenie jest tu widocznym atutem, przekładającym się na bardzo dobry rytm opowiadanej historii. Reportaż czyta się jak pełną napięcia powieść i to mimo że teoretycznie najbardziej intrygująca eksploracja dziewiczych terytoriów jest tylko jednym z wielu elementów dokumentalnej fabuły.

Douglas Preston wyraźnie zaprzecza (i rozsądnie to argumentuje) jakoby cała wyprawa była wynikiem postawy awanturniczej, szkodliwego dla dziedzictwa kulturowego poszukiwania przygód i tematu. Ale prawdę powiedziawszy tak chyba właśnie było: to skarby legendarnego Białego Miasta (Ciudad Blanca), a nie abstrakcyjny pęd ku wiedzy skłoniły większość zaangażowanych osób do uczestnictwa w projekcie, wyłożenia na niego pieniędzy i poświęcenia mu mnóstwa czasu. (W przypadku organizatora wyprawy, filmowca Steve'a Elkinsa to ponad 20 lat prób, pomysłów i gromadzenia wiedzy). Co jednak najważniejsze: te poszukiwania odmieniły poszukiwaczy. Rosnąca świadomość utraconej historii, tragedii i tajemnicy, kruchości wszystkiego, co jeszcze daje się wyczytać ze szczątków amerykańskich prekolumbijskich kultur, wpłynęła na cały zespół. W ich przypadku historia faktycznie została nauczycielką.

Natomiast jak będzie z nami? Czego Douglas Preston nauczy swoich czytelników? Może zauważać przekłamanie, okrutną ironię sformułowania, że Kolumb w 1492 roku odkrył Amerykę. Może doceniać wartość szczepień. Albo Białowieskiej Puszczy.

Preston łączy bardzo wiele wątków. Dostaniemy w „Zaginionym mieście" kawałek historii Hondurasu - wyśmienicie zresztą podanej: „Ktoś mógłby stwierdzić, ze współczesna historia tego kraju zaczęła się w 1873 roku, gdy dzięki powieści Jules'a Verne'a (...) Amerykanie poznali opis bananów". Szczegółowe objaśnienia działania lidaru - urządzenia dzięki któremu, wskazane przez Elkinsa obszary Mosquitii udało się zeskanować z powietrza i potwierdzić bez wątpliwości istnienie w nich ruin dawnych kultur. Zatrważający raport ekologiczny. Sprawozdanie o tropikalnych chorobach i trudnościach ich leczenia.

Ale najważniejszy jest obraz prekolumbijskiej Ameryki. Nie odmalowany szczegółowo - bo przecież eksplorujemy tu tylko jedno stanowisko archeologiczne (choć de facto jest to bardzo obszerny zespół architektoniczny - nie miasto, lecz miasta) kultury, istniejącej w sąsiedztwie państwa Majów, wspominanej już przez Ferdynanda Cortésa, a która dziś nawet nie ma utrwalonej w historiografii nazwy - ale za to bardzo sugestywnie. Dzieje się tak dzięki temu, że przechodzimy tę samą drogę co członkowie wyprawy: czekamy na skarby, a odnajdujemy wiedzę. I zostajemy z liczbami, pasmem niemożliwości i poczuciem straty.

Agnieszka Ardanowska

I informacyjnie: atutem książki jest bogata bibliografia - znajdzie się nawet kilka ciekawych tytułów po polsku. Zastrzeżenia mam natomiast do jakości papieru, która siłą rzeczy odbiła się na jakości fotografii. Zdjęć jest niewiele.