Rozmowa dwóch historyków o czasach PRL, fascynujące jest to, iż tworzyli oni ówczesną historię stojąc po przeciwnych stronach barykady. Ma się wrażenie dotykania tamtych zdarzeń, poza tym widzimy, że dzieje PRLu, nie są czarno-białe, jak nam się usiłuje wmówić ostatnio, to raczej różne odcienie szarości. Lektura obowiązkowa dla miłośników historii.

Mamy w książce dyskusję dwóch profesorów historii o czasach PRLu, sami rozmówcy brali wtedy czynny udział w wydarzeniach politycznych stojąc po różnych stronach barykady. Rozmowa stoi na wysokim poziomie, nie ma żadnych wycieczek osobistych. Poza tym fascynujące jest śledzenie interpretacji historii przez ludzi, którzy ją tworzyli, a są profesjonalistami, mają zatem świadomość pułapek czyhających na tych, którzy wspominają: wybiórcza pamięć, skrajnie subiektywne podejście, ryzykowne teorie spiskowe.

Ogólnie rzecz biorąc historia PRLu jest pełna dziur głównie z powodu braku dostępu do archiwów radzieckich (teraz rosyjskich). Czasami wyciekają z nich jakieś dokumenty, ale to są tylko ochłapy. I tak na przykład, wielką zagadką jest dlaczego Sowieci zbrojnie nie interweniowali w październiku 1956r. Twierdzi się, że przeciwstawili się temu Chińczycy, ale to tylko hipoteza; mówi Werblan: „Dopóki nie ujawnią wszystkich archiwów z Moskwy, to dokładnie nie będziemy wiedzieć.” I tak jest przy wielu sprawach. Na przykład wiedza o grudniu 1981 jest wciąż mocno niepełna, bo archiwa rosyjskie są twardo zamknięte, i licho wie czy kiedykolwiek zostaną otwarte.

Istotne jest to, że historia opowiadana w książce ma różne odcienie szarości, nigdy nie jest czarno-biała, i to czyni tą opowieść szalenie ciekawą. I tak mowa jest o tym jak po wojnie profesorowie Manteuffel i Gieysztor, którzy aktywnie działali w AK w czasie wojny, nie chcieli już iść do lasu i walczyć z komunistami, Manteuffel powiedział „nie będziemy teraz robić żadnej partyzantki, tylko będziemy robić uniwersytet”. I robili go, tak jak wielu innych. To ważna opowieść w świetle mitu `żołnierzy wyklętych' jako jedynych sprawiedliwych po wojnie.

Mówi Werblan, że rola radzieckich w obaleniu Gomułki nie jest do końca jasna, wiadomo, że go nie lubili i forowali Gierka; posuwa się nawet do tego, że wietrzy prowokację w zajściach grudniowych w Gdańsku i Gdyni w 1970r., ale znowu brak źródeł sowieckich czyni z całej opowieści efektowną ale tylko hipotezę.

Słusznie twierdzi Modzelewski, że największy wpływ na pokojowe rozwiązanie strajku w 1980 i powstanie 'Solidarności' miała nie pielgrzymka papieża w 1979r., ale pielgrzymka Gierka do stoczni szczecińskiej w styczniu 1971r. Wtedy to ustalił się pewien kanon: władza komunistyczna nie będzie strzelać do strajkujących. W ogóle to Modzelewski (i nie tylko on) dobrze wspomina Gierka: „on mnie puścił, a nie zamknął. A wszyscy inni mnie zamykali, a puszczać nie bardzo chcieli.”

Znalazłem w książce parę pysznych anegdotek, przytoczę jedną: „Breżniew zapytał: kiedy w Polsce będzie kolektywizacja? Na co Gomułka odpowiedział: kolektywizacja w Polsce? Będzie wtedy, kiedy wy przestaniecie importować zboże ze Stanów Zjednoczonych.”

Czytałem tą książkę z wielką przyjemnością, to prawdziwa gratka dla miłośników historii.

Rozmowa dwóch historyków o czasach PRL, fascynujące jest to, iż tworzyli oni ówczesną historię stojąc po przeciwnych stronach barykady. Ma się wrażenie dotykania tamtych zdarzeń, poza tym widzimy, że dzieje PRLu, nie są czarno-białe, jak nam się usiłuje wmówić ostatnio, to raczej różne odcienie szarości. Lektura obowiązkowa dla miłośników historii.

Mamy w książce dyskusję...