Moja przygoda z Jackiem Dukajem rozpoczęła się kilka lat temu od lektury ogromnej, fascynującej i pozostawiającej niezatarty ślad w odbiorcy - od "Lodu". I zamarzło. Potem było jeszcze kilka spotkań, między innymi z niezwykłymi "Innymi pieśniami", zgromadzenie na półce większości tego, co autor napisał i niespieszne sięganie od czasu do czasu po kolejną pozycję. Bo przecież trzeba przeczytać wszystko, to oczywiste, a z drugiej strony należy sobie dawkować tę przyjemność, to też jest wiadome. Tym razem wybór padł na debiutancki utwór książkowy - "Xawrasa Wyżryna", który czytałam w uzupełnionym o kilka kolejnych opowiadań zbiorku Wydawnictwa Literackiego. I czytało mi się to bardzo dobrze, zwłaszcza powieść o Xavrasie.

Tom składa się z czterech utworów, rozgrywających się w alternatywnych rzeczywistościach - "Xavras Wyżryn" (to historia Polski, a w tle świata, który ma zupełnie inne oblicze w 1996 roku, po przegranej kilkadziesiąt lat wcześniej wojnie polsko - bolszewickiej), "Sprawa Rudryka Z." (zapisana w formie protokołu z rozprawy opowieść o sądzie nad władcą Nowej Macedonii, który dzięki osiągnięciom nauki udoskonalił swoje sobowtóry), "Przyjaciel prawdy" (dialog między bliskimi sobie mężczyzną i kobietą na temat Narodu Wybranego, antysemityzmu i pewnego eksperymentu biologicznego) i wreszcie "Gotyk" (połączenie opowieści o zamachu na cara Mikołaja I z kabalistyczna historią o golemie).

Nie ukrywam, że największe wrażenie zrobił na mnie pierwszy utwór, wrażenie wręcz piorunujące. Co chwila wydawałam z siebie głośne okrzyki niedowierzania, zachwytu lub grozy, cytowałam mężowi co ciekawsze fragmenty, nie mogłam się wprost oderwać od tej historii o działających metodami terrorystycznymi Polakach, urządzających atomowy atak na Moskwę. Historia Xavrasa i jego oddziału relacjonowana jest przez amerykańskiego korespondenta wojennego o jakże typowym nazwisku Smith i z jego perspektywy oglądamy rozgrywające się wydarzenia, a także obserwujemy apokaliptyczny, zniszczony świat Europejskiej Strefy Wojennej. Opisy są tak sugestywne, że na długo zapadają w pamięć i trudno się od nich uwolnić. Relację z frontu co jakiś czas przerywają też fragmenty dziennika Smitha, co urozmaica narrację, a także wprowadza ton refleksji. Oto przykład takiego wpisu:

"Już rozumiem: wojna to zwierzę. To jest żywy organizm, pasożyt na ciele narodów; on rośnie z polityki, ekonomii, religii, strachu, z wszystkiego; wszystko pożera, a wydala śmierć i zniszczenie." (s. 12)

Choć zaprezentowana historia nie opisuje naszej rzeczywistości, mówi bardzo wiele na temat otaczającego nas świata. A przede wszystkim stawia ważne pytania o metody walki, sens wojny, granice patriotyzmu. Okrucieństwa wojenne, czyny niewyobrażalne, popełniane w imię walki o niepodległość, bezgraniczne oddanie idei, to wszystko jest obecne w tym niewielkim objętościowo, ale znakomitym utworze.

Na tle "Xavrasa Wyżryna" pozostałe trzy opowiadania wypadają słabiej, choć nie można powiedzieć, że nie są dobrze napisane. Po prostu nie wytrzymują konkurencji. Mnie osobiście najbardziej zapadł w pamięć Gotyk, ze względu na oczywiste nawiązanie do "Kordiana Słowackiego", a wprowadzenie postaci golema do opowiadanej historii daje bardzo ciekawy efekt. Dochodzi do tego jeszcze delikatna archaizacja w języku, co zawsze do mnie przemawia.

Przeczytany tom utwierdził mnie w jednym, Dukaj pisze znakomicie, mądrze, ciekawie. To jeden z ciekawszych autorów na polskim rynku wydawniczym i jeszcze wiele razy zaskoczy swoich odbiorców doskonałą opowieścią. A ja już się zastanawiam, po którą pozycję sięgnąć następnym razem. Może to będzie "Córka łupieżcy", a może "Perfekcyjna niedoskonałość". Na pewno wstrzymam się jeszcze troszkę ze zbiorem "Król Bólu", bo to chyba najlepsze, czego jeszcze nie czytałam. Zostawię więc sobie na deser, w oczekiwaniu na kolejne powieści i opowiadania. A tym, którzy jeszcze jakimś cudem Dukaja nie czytali polecam na początek właśnie "Xavrasa Wyżryna" albo "W kraju niewiernych", na pewno się nie zawiodą. Nazwisko autora jest gwarancją jakości, nie można obok jego utworów przejść obojętnie, byłaby to niepowetowana strata.

Opinię umieściłam na swoim blogu: http://urshana.blox.pl/2013/08/Historia-alternatywna-Jacek-Dukaj-Xavras-Wyzryn-i.html

Moja przygoda z Jackiem Dukajem rozpoczęła się kilka lat temu od lektury ogromnej, fascynującej i pozostawiającej niezatarty ślad w odbiorcy - od "Lodu". I zamarzło. Potem było jeszcze kilka spotkań, między innymi z niezwykłymi "Innymi pieśniami", zgromadzenie na półce większości tego, co autor napisał i niespieszne sięganie od czasu do czasu po kolejną pozycję. Bo przecież...