„Rok Potopu” to drugi tom „trylogii Maddaddama”. Wszystkich czytelników, którzy nie znają „Oryksa i Derkacza”, a chcieliby spróbować opisywanej lektury (choćby za sprawą świetnej okładki) mogę uspokoić: każda z książek stanowi zamkniętą całość; pisarka oczywiście przeplata ich fabuły, obie pokazują właściwie te same wydarzenia z różnych perspektyw, ale znajomość jednej do zrozumienia drugiej wymagana nie jest (co z kolei może nieco zawieść wszystkich, którzy liczyli na prostą kontynuację losów Yetiego).

„Rok Potopu” to powieść, która nie ma prawa zaskoczyć żadnego miłośnika prozy Margaret Atwood. Kanadyjska pisarka ponownie zajmuje się swoimi ulubionymi tematami: ekologią i przemocą wobec kobiet. O ile ten pierwszy stanowił podstawę także dla „Oryksa i Derkacza”, ten drugi pojawiał się w ilościach śladowych – w kilku miejscach Jimmy i Glenn oglądali pornografię, z którą związana jest przeszłość jednej z głównych bohaterek. W drugim tomie sytuacja mocno się zmienia: choć ekologiczna katastrofa cały czas pozostaje na pierwszym planie, to osobiste historie obu protagonistek są ściśle związane z patologicznymi relacjami z mężczyznami, a ich tożsamości zostają w dużym stopniu ukształtowane przez przemoc. Przemoc, warto zauważyć, bardziej dosadną niż w wydanej ostatnio wstrząsającej „Opowieści podręcznej” - tam Atwood zdecydowała się na spokojne, wyciszone prowadzenie akcji (choć w powieści pojawiają się sceny dosadne), tutaj natomiast mocno przerysowuje zarówno brutalną postać Blanca, jak i fantasmagoryczną atmosferę domu uciech, w którym pracuje Ren.

Inne jest też podejście Kanadyjki do ekologii: w „Oryksie i Derkaczu” na początku skupiała się przede wszystkim na pokazaniu społecznych skutków zaniedbania ochrony środowiska, potem natomiast ilustrowała bezsens walczenia z nimi za pomocą źle ukierunkowanego rozwoju technologicznego; próba wpakowania rozlanego mleka, którą podejmowali bohaterowie, była tyleż rozpaczliwa, co karykaturalna. W „Roku Potopu” protagonistki żyją w społeczności Bożych Ogrodników, sekty łączącej chorobliwą niemal dbałość o środowisko z głębokim mistycyzmem. Trudno jednoznacznie stwierdzić, co Atwood chciała za pomocą tej grupy pokazać: z jednej strony nie można mieć wątpliwości, że ich ascetyzm w nowym, wspaniałym świecie jest rozwiązaniem rozsądnym; z drugiej strony natomiast trudno z Bożych Ogrodników nie kpić – kazania ich przywódcy, Adama Pierwszego, które poprzedzają kolejne rozdziały, to prawdziwy popis naiwności i jawnego nieprzystosowania do okoliczności. Cóż, znając twórczość Atwood można zakładać, iż miało być to kolejne ostrzeżenie: uważajcie, żebyście sami nie musieli zostać Bożymi Ogrodnikami.

Wszyscy czytelnicy, którzy zachwycili się wcześniej „Oryksem i Derkaczem” powinni po „Rok Potopu” sięgnąć bez zastanowienia: choć to powieść nieco inna i związana z poprzednim tomem luźniej, niż można by się spodziewać, to jeśli chodzi o poetykę niemal od niego nie odbiega; inne jest tylko rozłożenie akcentów. Uważać powinni natomiast odbiorcy uczuleni na przesadę, przerysowanie, wszelkie podkręcanie barw – bo po hiperbolizację sięga Margaret Atwood bez wahania. Trudno nie zauważyć, że „Rok Potopu” wyszedł spod ręki autorki „Opowieści podręcznej” (której ostatnie sukcesy z pewnością przyciągną wielu do twórczości kanadyjskiej pisarki), ale widać wyraźnie, iż ręka ta pozwoliła sobie na zdecydowanie więcej.

Bartosz Szczyżański