Dawno temu Homer powiedział o Odysie wszystko. Oczywiście kolejni autorzy zainspirowani twórczością legendarnego Greka nie przejmowali się tym i wciąż o losach króla Itaki opowiadali. Do tego grona dołączył niedawno Wit Szostak: jego „Zagroda zębów” to zbiór literackich miniatur skupionych wokół powrotu herosa spod Troi.

Pierwsze odczucia czytelników zaznajomionych z twórczością krakowskiego pisarza zapewne będą dwojakiej natury: z jednej strony rozczarowanie, bo przecież to zaledwie broszura, jakieś sto stron, z drugiej – radość, bo autor powraca do jednego z najciekawszych motywów swej prozy. Podobnie jak w świetnej, nominowanej do Nike „Fudze”, Szostak opiera ciężar historii na barkach jednego bohatera – wtedy był to Bartłomiej Chochoł, tutaj jest to oczywiście Odys; błyskawicznie okazuje się jednak, że losy noszącego to imię człowieka niekoniecznie odpowiadają tym, które znamy wszyscy nie tylko z lektur, ale i z wczesnoszkolnych lekcji. Czas po wyruszeniu króla Itaki w stronę Troi rozpływa się w nieokreśloności, a Szostak ze swobodą podsuwa czytelnikowi alternatywne wersje wydarzeń związanych z jego powrotem. Czy w takim razie „Zagroda zębów” to tylko pusta zabawa w pisanie „Odysei” na nowo? W żadnym wypadku; autor, choć teoretycznie możliwości ma nieograniczone, snuje wizje bardzo precyzyjne i wycyrklowane tak, aby odrzeć mit z mitu. Brzmi to absurdalnie? Może, ale wydaje się, że demitologizacja Odysa i pokazanie wielkiego herosa jako najzwyklejszego człowieka są w tej książce najważniejsze: już nie wielki wojownik, a tylko starszy mężczyzna, nie powracający do ojczyzny bohater, a potwornie zmęczony długą tułaczką włóczęga. Nie wie dokąd wraca, nie wie do kogo wraca, nie wie czy ma po co wracać, nie wie, w końcu, czy wracać chce – w „Zagrodzie zębów” Odyseusz i jego mit stają przed czytelnikiem obnażeni.

Podobieństwa recenzowanej książki i „Fugi” nie kończą się jednak na ścisłym osnuciu fabuły wokół alternatywnych losów centralnie umieszczonego bohatera. Szostak powraca także do bardzo ciekawej struktury tekstu, który podzielony jest na krótkie rozdziały, które rozpoczynają się w tym samym czy bardzo zbliżonym punkcie i same w sobie stanowią zamkniętą całość. Na szczęście autor panuje nad kolejnymi historiami na tyle dobrze, że do „Zagrody zębów” chaos się nie wkrada – to raczej symfonia bardzo zbliżonych do siebie opowieści, która rozbrzmiewa w wielkim stylu. Mniej jest w niej nerwowości, która dodawała „Fudze” charakteru, więcej natomiast goryczy i zadumy.

„Zagroda zębów” to rzecz niecodzienna. Nie jest na dobrą sprawę ani powieścią, ani zbiorem opowiadań; na język ciśnie się określenie zbioru miniatur, ale ta książka przecież nie jest wyborem szkiców czy anegdot – to przemyślana i intrygująca lektura, spójna całość logicznie podzielona na bardzo mocne dawki. Wit Szostak po raz kolejny (i to bez potknięcia!) stanął na wysokości zadania i stworzył prozę, którą po prostu warto przeczytać.

Bartosz Szczyżański