Kiedy Andrea Pitzer po raz pierwszy zetknęła się z dziełami Nabokova, wcale nie zaiskrzyło. Wydały jej się zadufaną w sobie sztuką dla sztuki; bohaterowie byli niesympatyczny, pełni przemocy, a zdarzenia pozbawione sensu w zderzeniu z otaczającym, realnym światem. Musiała dojrzeć, aby odkryć, że w książkach Nabokova „kryje się wiele tajemnic”, znacznie więcej, niż na pierwszy rzut oka, zwykły czytelnik jest w stanie zauważyć. Poraziło ją to tak bardzo, że zgłębiła temat, a ostatecznie postanowiła napisać właśnie o Rosjaninie swoją pierwszą książkę.

„Ukryta historia Vladimira Nabokova” jest proponowana czytelnikom jako biografia zupełnie zaskakująca. „Będziecie zaskoczeni, jak wiele przeoczyliście w książkach Nabokova!”. Odkrywczość jest, moim zdaniem, tu nieco przesadzona. Biografia Nabokova u swoich początków informacjami nie różni się bardzo od faktów przedstawionych przez Briana Boyda czy Andrew Fielda. Pojawiają się oczywiście również fakty wyjawione przez Leva Grossmana z artykułu „The gay Nabokov” dotyczące homoseksualizmu brata Vladimira, Siergieja (o czym Paul Russell napisał ciekawą powieść – „Zmyślone życie Siergieja Nabokova”). Autorka bazuje także na wielu informacjach z biografii Very Nabokov autorstwa Stacy Schiff. Jest oczywiście bardzo poręczne, że te wszystkie odkrycia biograficzne są skondensowane w jednej książce. W dodatku Pitzer pisze językiem bardzo przystępnym. Nie jest to typowa akademicka biografia, a właściwie powieść biograficzna, którą czyta się lekko. To niewątpliwie jeden z głównych atutów książki. Może po nią sięgnąć bez problemu ktoś, kogo pióro Boyda, Fielda czy Schiff będzie przy dłuższej objętości męczyć.

Zakładam jednak, że Ci, którzy znają pozostałe teksty biograficzne i teoretyczne o Nabokovie, zapoznali się również z całością jego twórczości. A jak twierdzi sam Nabokov w swoich „Wykładach o literaturze”, czytelnik powinien być dobrym i wnikliwym czytelnikiem, nie traktować książek powierzchownie, czytać je wielokrotnie, odkrywać wiele warstw i wymiarów ukrytych przez autora. Dlatego takiego czytelnika Nabokova nie może dziwić, że np. „Lolita” nie jest tylko książką o pedofilu zakochanym w nimfetce, a inne powieści Rosjanina mają jakieś drugie dno. Interpretacji powieści Nabokova jest wiele. Ale rzeczywiście najczęściej analizuje się je pod kątem zainteresowania autora motylami czy wątkami łączności z zaświatami, a rzadziej w związku z zaangażowaniem politycznym i wojennym. Pitzer pod tym względem wykonała sporo dobrej pracy, odnajdując wątki piętna obozowego, polityki i historii Rosji, antysemityzmu czy psychicznych chorób, do których może prowadzić wojna. Jednak po zapoznaniu się z faktami, czytelnik nie pozostaje w wielkim zaskoczeniu – wszystko to jest przecież tak bardzo nabokovowskie.

Wielką rolę Pitzer przykłada do postaci Aleksandra Sołżenicyna w życiu Nabokova. Trudno wprawdzie powiedzieć szczerze dlaczego tak jest. Nabokov nie cenił autora „Archipelagu GUŁag” jako pisarza. Ostatecznie też nie doszło nigdy do ich spotkania (choć Vladimir i Vera długo oczekiwali Sołżenicyna w wynajętej sali hotelowej). Sołżenicyn był ponoć inspiracją i Nabokov cenił go za odwagę, dzięki której umie napisać wprost to, co autor „Bladego ognia” pisał w sposób zakamuflowany.

Ta przystępna biografia Vladimira Nabokova na pewno trafi w gusta wielu czytelników. Czyta się ją lekko, szybko, po prostu jak opowieść o ciekawej postaci. Dla tych, którzy nie znają biografii autora „Pamięci, przemów” z innych źródeł, „Ukryta historia…” będzie ciekawą pozycją, a nawet kopalnią informacji. Dla bardziej wprawionych „nabokovistów” to po prostu kolejna książka o niezwykłym autorze. Pozycja to jednak ważna i na pewno znajdzie już swoje stałe miejsce w bibliografii oscylującej wokół Vladimira Nabokova. Przede wszystkim chwali się Pitzer, że uzmysławia, iż w jego powieściach jest o wiele więcej, niż powierzchowny czytelnik widzi. Nabokov to człowiek bardzo zaangażowany politycznie, cierpiący z powodu obozów koncentracyjnych, wojennej historii Europy i Rosji w szczególności, człowiek potępiający antysemityzm i wszelkie przejawy dyskryminacji (mimo swej poniekąd ukrytej homofonii, również niegodzący się na dyskryminację ze względu na homoseksualizm). Być może wielu będzie zaskoczonych. Być może inni wcale się nie zdziwią. Pokazanie jednak dzieł Vladimira Nabokova w zupełnie innym świetle, to na pewno wartościowy wkład w analizę literatury.

Monika Samitowska-Adamczyk