Taka sytuacja: spacerujecie sobie wesoło po jakimś pustkowiu, odziani w gustowny szaliczek wrocławskiego Śląska gdy tymczasem znienacka spokój Waszego spaceru bezpowrotnie zabiera 12, wyrastających spod ziemi tęgich drabów przyoblecznych w barwy Arki Gdynia. Lub jak Wam tak wygodniej, Wy występujecie w barwach Arki a Wasi prześladowcy posiadają odzież w kolorze mało uspokajającej w tym wypadku zieleni.
Co uczynicie w tej niewesołej sytuacji? Zakladam ze każdy, nawet największy kozak, wykazujacy choćby minimalny instynkt przeżycia podejmie niezwlocznie działania mające na celu oddalenie sie z miejsca zdarzenia. jednocześnie modląc sie zarliwie aby cała awantura okazała sie jedynie złym snem zakończonym szczęśliwym przebudzeniem w ciepłe własnej, nieco skopanej pościeli.

Ale do rzeczy Nowiku, do rzeczy.

406 lat temu w podobnej sytuacji znalazł sie Pan Hetman Stanisław Zolkiewski.
Z ta jednakowoz różnica, ze to Pan Hetman był łaskaw zastąpić drogę drabom.
Rzecz działa sie pod miejscowością o niezbyt spektakularnej nazwie Kluszyn. I jak powiada czcigodny kronikarz w osobie generała Kukiela była to jedna z tych bijatyk o których śmiało rzec mozna: dzieło sztuki. Ja zas powiem prościej: mieli stalowe cohones ci nasi protoplaści. Nie ma co.

Taka sytuacja: spacerujecie sobie wesoło po jakimś pustkowiu, odziani w gustowny szaliczek wrocławskiego Śląska gdy tymczasem znienacka spokój Waszego spaceru bezpowrotnie zabiera 12, wyrastających spod ziemi tęgich drabów przyoblecznych w barwy Arki Gdynia. Lub jak Wam tak wygodniej, Wy występujecie w barwach Arki a Wasi prześladowcy posiadają odzież w kolorze mało...

Marian Kukiel jest jednym z najbardziej poczytnych wojskowych, którzy w udany sposób połączyli wiedzę i doświadczenie bojowe z umiejętnością łatwego i przystępnego przekazywania wiadomości. Reprezentuje on stare pokolenie żołnierzy z czasów rozbiorowych, którzy doczekali niepodległej Polski i któremu przyszło oglądać jej powtórny upadek: najpierw wobec Trzeciej Rzeszy, a potem okupacji sowieckiej. Być może właśnie ten aspekt wpłynął na decyzję o sięgnięciu po pióro i usystematyzowaniu posiadanej wiedzy. Jego „Zarys historii wojskowości w Polsce” jawi się jako porządnie przygotowane opracowanie, a w porównaniu z „czerwoną” twórczością po 1945 roku jako istna perełka wydawnicza. Nie dziwi więc wznowienie po 85 latach.

Książka w telegraficznym skrócie charakteryzuje poszczególne epoki w naszej historii ze szczególnym uwzględnieniem spraw militarnych oraz polityczno-gospodarczych, również w odniesieniu do wojskowości. Sięgając do okresu pierwszych Piastów i przyglądając się postępowi technologicznemu, który towarzyszył Rzeczpospolitej przez kolejne stulecia jesteśmy w stanie wyrobić sobie w miarę kompletny obraz naszych sił zbrojnych na przestrzeni dziejów. Począwszy od drużyny książęcej przez rycerstwo, wojska zaciężne i armie stałe aż po oddziały zawodowe śledzimy wspólnie z Kukielem ewolucję oręża, taktyki i myśli teoretycznej, która miała istotny wpływ na naszą historię. Generał nie ma najmniejszych wątpliwości, że silna armia jest podstawą i gwarantem niepodległości, a co za tym idzie samodzielnej polityki na arenie międzynarodowej. Ukazując wybrane operacje dowodzi tezy, iż w latach przewagi polskiej siły zbrojnej Polsce było łatwiej współżyć z sąsiadami. Kryzys rozpoczęty potopem szwedzkim i jeszcze silniejszy cios po wielkiej wojnie północnej doprowadziły do recesji w siłach zbrojnych, a ustalenia polityczne w owym czasie wcale nie ułatwiały sprawy i tylko pogłębiły proces upadku. Dochodziło więc do paradoksalnej sytuacji, kiedy to wszystkie monarchie absolutne (Francja, Prusy, Szwecja, Rosja, Austria etc.) zbroiły się na potęgę, a u nas wiecznie brakowało woli urzędniczej i sejmowej, aby iść w ich ślady.

Główny nacisk „Zarysu historii wojskowości” został jednak położony na sprawy czysto wojskowe: uzbrojenie, strategię, opis „starego urządzenia polskiego”, sylwetki dowódców i przebiegi co znaczniejszych działań. Autor pisze interesująco, ze swadą i nawet pomimo stosowania żargonu książka będzie zrozumiała dla laika. Losy naszej armii nierozerwalnie wiążą się z historią kraju: wyraźnie widać zależność, że w im lepszym stanie mieliśmy wojsko, tym lepiej się powodziło całej RP. Miałkość niektórych władców albo niechęć szlachty do łożenia na podatki była regularną praktyką, co w efekcie sprawiało, że rzadko kiedy dorównywaliśmy krajom ościennym. To, co często decydowało o polskich sukcesach to błyskotliwe dowództwo i bitny żołnierz, który miejscami stanowił wzór dla pozostałych. Tak jak do 1648 roku najlepszą piechotą w Europie była hiszpańska, tak też nasza husaria stanowiła nasz najlepszy produkt eksportowy przez całe dekady pozostając niepokonaną.

Generał Kukiel nie ukrywa swojej fascynacji Napoleonem jako monarchy, który skutecznie bił wszystkich zaborców i dał Polakom niepodległość. Wskazuje przy tym na inne momenty w historii, kiedy zewnętrzny wpływ kształtował polską myśl wojskową – wydaje się, że nic autorowi nie umknęło.
Zaleta książki, a mianowicie objętość, jest jednocześnie jej największą wadą. Skrótowe potraktowanie problemu stanowi dobrą „ściągę” na szybkie zapoznanie się z tematem, ale sprawia, że tak naprawdę nic nie jest scharakteryzowane wyczerpująco. Wszystkie co bardziej znaczące (Grunwald, Obertyn, kampanie moskiewskie Batorego, Kircholm, Beresteczko, Batoh, Żórawno, odsiecz wiedeńska, powstanie kościuszkowskie, Somosierra, Raszyn, Lipsk, Grochów i Białołęka etc.) starcia zajmują pojedyncze strony, co trudno nawet nazwać pełnym opisem, lecz z drugiej strony dogłębna analiza 1000 lat tradycji oręża zajęłaby również tysiące stron. Szkoda też, że autor ogranicza się do bitwy warszawskiej, nie idąc dalej z opisem. Chętnie przeczytałoby się jego opinię nt. Drugiej Wojny. Mimo wszystko „Zarys historii wojskowości w Polsce” zawiera zbiór takich informacji o przeszłości wojskowej naszego narodu, które „każdy wykształcony Polak posiadać by powinien”.

Marian Kukiel jest jednym z najbardziej poczytnych wojskowych, którzy w udany sposób połączyli wiedzę i doświadczenie bojowe z umiejętnością łatwego i przystępnego przekazywania wiadomości. Reprezentuje on stare pokolenie żołnierzy z czasów rozbiorowych, którzy doczekali niepodległej Polski i któremu przyszło oglądać jej powtórny upadek: najpierw wobec Trzeciej Rzeszy, a...