Marek Oramus, zaczął swoją refleksję o „Marsjaninie” od stwierdzenia, że droga tekstu na rynek i jego szybka kariera były dosyć nietuzinkowe: „Andy Weir zaczął pisać »Marsjanina« w roku 2009, skończył w 2012, ale powieść nie wzbudziła zainteresowania agentów literackich. Wobec tego umieszczał poszczególne rozdziały na swojej stronie internetowej, zyskując pokaźne grono zwolenników. Pod naciskiem fanów Amazon zrobił wersję powieści na czytniki – ta edycja wywindowała »Marsjanina« na szczyt listy najlepiej sprzedających się tytułów science fiction (35 tys. egzemplarzy w ciągu trzech miesięcy). To zwróciło uwagę wydawców papierowych i Weir sprzedał prawa do publikacji książkowej za sumę sześciocyfrową. Książka ukazała się na początku 2014 roku; prawie natychmiast ruszyły prace nad wersją filmową, która ma być gotowa pod koniec 2015 roku, a reżyserem został nie kto inny jak Ridley Scott” (serwis Galaktyka Gutenberga, http://www.galgut.eu/szkola-przetrwania-na-marsie/).

Akcja rozgrywa się około roku 2017, jakieś dwie dekady po misji Pathfindera (1997). Pozostawiony sam sobie, w wyniku pośpiesznej ewakuacji, botanik-inżynier Mark Watney musi walczyć o przetrwanie w surowych warunkach obcej planety. Początkowo śledzimy jego losy dzięki diariuszowi. Z czasem pojawia się narrator który relacjonuje sytuację na Ziemi i statku kosmicznym którym porusza się reszta ewakuowanej załogi. Kilkukrotnie opisuje poczynania Watneya obserwowanego z pewnego dystansu, bądź to co związane bezpośrednio z jego bieżącą sytuacją.
Całość napisana jest z humorem, lekko i przystępnie, choć ilość technicznych opisów oraz analiza zagadnień z zakresu chemii i fizyki, wszystkich dość skomplikowanych działań konstruktorskich głównego bohatera, który niemalże każdego dnia walczy o życie, może być nieco trudna w odbiorze. Autor zmusza nas do zachowania skupienia i logicznego łączenia faktów, niekiedy coś trzeba sobie wyobrazić, przeliczyć. To może nużyć, ale czytelnik przedziera się przez to, w duszy konsekwentnie kibicując głównemu bohaterowi – zwłaszcza pod koniec, kiedy cholernie nie chcemy żadnej wpadki, niemalże ocieramy pot z czoła i liczymy na gładki koniec równie mocno jak Mark Watney.

Tłumacz tekstu – Marcin Ring – nie miał łatwego zadania. Duża ilość terminów technicznych, żargon naukowców z NASA i pewne nagromadzenie potocyzmów stanowią spore wyzwanie translatorskie. Są pewne powtórzenia, co stylistycznie wypada słabo, ale można to zliczyć chyba na palcach jednej ręki. Ciężko mówić polskiemu odbiorcy o oryginalnym tekście, ale przekład jest świetny.

Sam pomysł na to by prowadzić narracje w pierwszej osobie, w formach wpisów w dzienniku (a kila razy nagrania głosowego) pozwala doświadczyć złudzenia czytania prawdziwych archiwalnych materiałów. Posmakować izolacji głównego bohatera, wczuć się w jego położenie. Jednak kiedy w jednej ze scen przewraca mu się łazik, i goni go czas... a ten zamiast zorientować się w sytuacji pisze dziennik – wypada to mało realistycznie. Osamotnieni ludzie dziwaczeją, ale chyba nie aż tak. Wszystko co opisał Weir wydaje się teoretycznie możliwe, ale niekiedy w praktyce wydaje się wysiłkiem zbyt dużym jak na jedną osobę, działająca dodatkowo w stresie i pod presją czasu. W dodatku niedożywioną. Wydaje się, że wymagałoby to dużo szczęścia bądź dobrych układów z panem Bogiem.
Sam finał powieści, to co zachodzi na statku, jest bardziej w stylu Watneya niźli pozostałych astronautów z jego zespołu. I tu dobitnie objawia się fakt, iż za każdą oszczędnie nakreśloną postacią (które poznajemy głównie przez dialogi, ale nie opisy aparycji czy charakteru) stoi jedna osoba: autor, Andy Weir.

Jeśli ktoś sympatyzuje z koncepcjami Zubrina, czytał jego „Czas Marsa” i wytrwale przedzierał się przez kolejne rozdziały „Trylogii Marsjańskiej” Kima Stanleya Robinsona, to obok „Śniegów Olimpu” Arthura C. Clarka które jako publikacja nieco już się zestarzały, można mu z powodzeniem polecić książkę Andy’ego Weira. Już teraz moglibyśmy mieć bazy na Marsie i robić pierwsze kroki w budowie osiedli, ale brak wyraźnych bodźców ekonomicznych nie skłania decydentów do szastania forsą. Tymczasem zwlekanie z kolonizacją to trochę jak rezygnacja z budowy nowego domu, kiedy to wiadomo że stary niebawem zacznie się chwiać w posadach. Wielkie brawa dla Andy’ego Weira za wiarę w człowieka i postęp technologiczny! Za wiarę w naukę! To, że jego realistyczna wizja marsjańskiej robinsonady porusza tak wiele serc, tak wiele umysłów, jest zasługą fuzji bardzo ludzkiego podejścia do tematu (bez patosu i tworzenia mitu niezłomnego bohatera, pozbawionego lęków i wątpliwości), dużej dawki angielskiego poczucia humoru, oraz sporej wiedzy z zakresu technologii, chemii i fizyki.
„W młodości Weir czytał książki takich autorów jak Arthur C. Clarke czy Isaac Asimov” – komunikuje Wikipedia. Książka jest przesiąknięta humanistycznym duchem tych dwóch pisarzy.

•

Filmy o Czerwonej Planecie

Pominąwszy produkcje klasy B, gdzie odziani w silikonowe maski aktorzy biegają z włóczniami między skałami historycznej Kalifornii, gdzieś w okolicach Four Corners, powstało kilka lepszych i gorszych filmów SF z Marsem w tle: stara „Pamięć absolutna” z 1990, „Czerwona Planeta” i „Misja na Marsa” z 2000, w 2013 wyszły „Ostatnie dni na Marsie”, teraz zaś „Marsjanin” (2015), a w planach jest serial produkcji HBO na podstawie pierwszego tomu „Trylogii Marsjańskiej” Kima Stanleya Robinsona. (Swoją drogą, skafander filmowego Watneya jest o wiele bardziej futurystyczny niż typ EVA z którego korzystna Watney książkowy, Hindusa gra Murzyn a Amerykankę koreańskiego pochodzenia – nazwiskiem Park – biała kobieta). Oglądanie powyższych filmów krytycznie, pod kątem wyszukiwania absurdów sprzecznych z faktycznymi realiami Czerwonej Planety i ogólnie przyjęta logiką, to całkiem niezła zabawa. Nie tak dawno pojawiła się świetna „Grawitacja”, kulejący scenariuszowo „Raport Europa” i działający na wyobraźnię „Interstellar”, wcześniej zaś intrygujący „Moon”. Jest też trochę gorszy „Astronauta”. Powstaje coraz więcej ciekawych obrazów fabularnych, które starają się podejść do tematu przyszłej eksploracji kosmosu realistycznie, z głową i szacunkiem do odbiorcy. To cieszy.

(Jeśli wyliczamy ciekawe filmy o Marsie, nie sposób pominąć „Koziorożca Jeden” z 1977, inspirowanego teoriami spisowymi odnośnie fałszywego lądowania na Księżycu).

[(Dopisek z 2021). Serial na podstawie „Trylogii Marsjańskiej” nie powstał, nakręcono jednak coś ewidentnie czerpiącego z tego dzieła: „Mars” – dokument i fabuła w jednym, dwa sezony (2016-2018), pokazujące przeciętnemu zjadaczowi chleba co faktycznie może mieć miejsce w czasie kolonizacji Czerwonej Planety (https://www.filmweb.pl/serial/Mars-2016-770643).]

•

Nie tak dawno nieznanym, odległym światem, niemalże inną planetą, była Afryka i Azja, Australia, Antarktyda i obie Ameryki. Listy szły tam miesiącami a ekspedycje nierzadko nie wracały. Teraz nieznane jest nieco dalej, choć nadal w naszym zasięgu. Stoimy przed podobnymi wyzwaniami i ograniczeniami. Zmienia się tylko forma, a idea eksploracji pozostaje ta sama.

•

Janusz A. Zajdel akcentował w swojej twórczości wagę logicznego, ścisłego rozumowania i praktycznych umiejętności technicznych, decydujących dla komfortu przeciętnego człowieka i sukcesu cywilizacji.
Przeciętny użytkownik komputera, radia czy kalkulatora nie ma pojęcia w jaki sposób te sprzęty działają, nie wie za wiele nawet o prądzie, a jednocześnie uważa się za bystrzejszego od generacji które tych udogodnień nie miały. Andy Weir daje nam niezłego pstryczka w nos.

Marek Oramus, zaczął swoją refleksję o „Marsjaninie” od stwierdzenia, że droga tekstu na rynek i jego szybka kariera były dosyć nietuzinkowe: „Andy Weir zaczął pisać »Marsjanina« w roku 2009, skończył w 2012, ale powieść nie wzbudziła zainteresowania agentów literackich. Wobec tego umieszczał poszczególne rozdziały na swojej stronie internetowej, zyskując pokaźne grono...