NARRARE NECESSE EST

„Rozmowa to sposób na przewietrzenie duszy”.
Marjane Satrapi
„Wszystkie smutki można znieść, gdy ujmie się je w historie lub opowie o nich historie”.
Isak Dinesen
„Czytanie i pisanie nigdy się nie kończą. Nasze umysły składają się z tekstów, a zatem nasz stosunek do świata polega na nieustającej lekturze. Patrzeć znaczy tyle, co czytać”.
Orhan Pamuk

Historia literatury jest niezwykła i jej początków nie należy utożsamiać z powstaniem „Iliady” Homera, o czym świadczy doskonałość tego dzieła. Jak to się stało, że najstarszy pomnik literatury europejskiej nie jest wprawką pisarską, tylko od razu niedoścignionym wzorem? Dlatego, że jest ukoronowaniem wielowiekowej tradycji gromadzenia, doskonalenia i przekazywania pieśni i opowieści. Wszystkie historie, które zostały napisane później, aż po powieść we współczesnym kształcie, wywodzą się w prostej linii z tradycji przekazywania opowieści. Powieść – to opowieść przekazana na piśmie, a pisarze wyparli i zastąpili opowiadaczy, pieśniarzy i bardów. „Niemal wszystkie kultury świata posiadają tradycję ustnego opowiadania, której historia wiedzie od Homera, przez chińskich pieśniarzy, aż do amerykańskich komików zabawiających nas swoim bajczarstwem ze sceny”. Rabih Alameddine – amerykańsko-libański prozaik, autor książki „Hakawati, mistrz opowieści”, który jako twórca najlepiej odnajduje się w ginącym gatunku „opowieści” – nie bez smutku konkluduje: „Tradycja ustnej opowieści jest coraz słabsza. Gutenberg zadał jej pierwszy cios. Drugi przyszedł ze strony Marconiego. Hakawati zaczęli znikać z krajów arabskich z chwilą pojawienia się radia. Telewizja zmiotła ich z powierzchni ziemi. Internet sypnął piaskiem na ich groby”.

"Cmono. Rozmowy z pisarzami", książka będąca zbiorem rozmów z uznanymi autorami, jest nie tylko kopalnią cytatów, podróżą do korzeni pisarstwa i twórczości literackiej, ale stanowi też próbę określenia jej funkcji i znaczenia dla współczesnego czytelnika. Zaproszeni rozmówcy odpowiadają na pytania dotyczące przyszłości opowieści, starają się dociec, czy literatura może stać się niepotrzebna. Spora część rozważań krąży wokół "natury" słowa - przekaźnika i tworzywa, którym "koduje się" rzeczywistość i przekazuje myśli. Literaci zwracają uwagę na ograniczenia, jakie ono narzuca (zwłaszcza przy tłumaczeniu na języki obce),a także na ukryty potencjał, ładunek emocjonalny bądź ideologiczny, gdyż zręcznie manipulowanie słowem może stać się narzędziem wyzwolenia lub zniewolenia jednostki i całych narodów...

Rozmówcy Grzegorza Jankowicza: Orhan Pamuk, Rabih Alameddine, Josef Škvorecký, Amos Oz, Etgar Keret, Marjane Satrapi, Dubravka Ugrešić, György Spiró, Lukas Bärfuss, Herta Müller, Charles Simic, John Ashbery i Alberto Manguel – wybitni przedstawiciele światowej prozy i poezji, opowiadają o początkach własnej twórczości i ważnych wydarzeniach w ich życiu. Co ich łączy, prócz popularności i sporych osiągnięć? Przede wszystkim rozległa wiedza. Wielokrotnie zaskakują czytelnika wątki świadczące o tym, że twórcy znają specyfikę i historię literatury poszczególnych narodów, także polskiego. To niezwykłe przeżycie, gdy można posłuchać rozmowy z węgierskim pisarzem o fragmencie historii Polski mało znanym nawet Polakom, zobaczyć niektóre jej aspekty w oczach zagranicznych twórców. Goście Jankowicza to literaci wielkiego kalibru. Nie ma znaczenia, że urodzili się w Libanie, Turcji, Izraelu, Czechosłowacji, Jugosławii, na Węgrzech, w Iranie, Szwajcarii, Rumunii czy w Argentynie. Posiadają rozległą wiedzę, potrafią wznieść się ponad konflikty i podziały, kulturowo przynależą do całego świata.
„Cmono” to niezwykły tom, antologia wywiadów, które układają się w spójną całość (jak zbiór esejów) o silnym przekazie, a rozmowa – w czym duża zasługa Grzegorza Jankowicza (filozofa literatury, krytyka i tłumacza) – podniesiona została do rangi sztuki. Alberto Manguel, jeden z jego interlokutorów, stwierdza: „Sztuka rozmowy, tak jak sztuka czytania, polega na współ-tworzeniu. Pytania i odpowiedzi, komentarze i riposty – wszystko to składa się na nowy tekst, którego żaden z uczestników dysputy nie jest wyłącznym autorem. A jednak to stawiający pytania ma najtrudniejsze zadanie. Grzegorz Jankowicz jest w tej materii prawdziwym mistrzem, potrafiącym ustawić niemal niewidoczny stelaż, na którym jego rozmówca może zawiesić swe myśli. Treść pochodzi od osoby udzielającej wywiadu, ale spójność, błyskotliwość i jasność wywodu zawdzięczamy samemu Jankowiczowi, który jest niczym magik wydobywający językowe króliki z naszych kapeluszy”.
Książka „Cmono…” posiada wiele walorów. Prezentuje sztukę konwersacji i konstruowania wywiadów, wydobywających z pisarzy to, co najlepsze – istotę ich pisarstwa i indywidualności. Oczywiście tematyka rozmów nie krąży wyłącznie wokół wielkich problemów współczesnego świata i literatury. W książce można odnaleźć także sporo anegdot. Nie zawsze bowiem impulsem do napisania dzieła staje się „wielkie wydarzenie”. Czasem wszystko zaczyna się od anegdoty. Staje się ona elementem konstrukcyjnym utworu, niekiedy organizuje (tak jak w tym przypadku) treść i formę książki, a nawet inspiruje jej tytuł. Podczas lektury dowiemy się m.in. w jaki sposób Orhan Pamuk próbuje czytelnikom pomieszać granice między światem prawdziwym a powieściowym, co Alberto Manguel czytał Borgesowi, gdy ten stracił wzrok, dlaczego rodzice, którzy posługiwali się wieloma językami, zrobili wszystko, by Amos Oz nauczył się tylko jednego. Dotrzemy i do tego, czym jest tajemnicze „cmono”…
Lektura książki uświadamia, że od zarania dziejów towarzyszy człowiekowi nieodparta potrzeba słuchania opowieści. Dzisiaj sięgamy po książki napędzani tym samym motorem, co nasi przodkowie garnący się do bardów i pieśniarzy. Zmieniły się tylko warunki. Czy powieść jest zagrożona i kiedyś przestanie być potrzebna? Nawet jeśli wielka narracja przechodzi kryzys, nie grozi jej śmierć naturalna. Czytelnicy nie będą mogli obejść się bez książek, a tym bardziej pisarze nie zaniechają tworzenia. Niezależnie bowiem od tego, czy tworzy się, by uciec od rzeczywistości, czy po to, by tę rzeczywistość ocalić, dla człowieka dotkniętego „iskrą bożą” i talentem pisanie jest naturalną potrzebą, jak oddychanie. "Cmono" w to wierzę.

http://ksiazkioli.blogspot.com/2014/01/cmono-rozmowy-z-pisarzami-grzegorz.html

NARRARE NECESSE EST

„Rozmowa to sposób na przewietrzenie duszy”.
Marjane Satrapi
„Wszystkie smutki można znieść, gdy ujmie się je w historie lub opowie o nich historie”.
Isak Dinesen
„Czytanie i pisanie nigdy się nie kończą. Nasze umysły składają się z tekstów, a zatem nasz stosunek do świata polega na nieustającej lekturze. Patrzeć znaczy tyle, co czytać”.
Orhan...

Co chwila ukazują się nowe wywiady-rzeki, które obiecują czytelnikowi wejście w porywający nurt słów, choć mają zupełnie wyschnięte koryta. Wielkie nazwiska pozbierane są w błyskotliwe antologie, które mamią nas erudycją w pigułce, ale nie zaspokajają nawet chamskiego apetytu szeregowego zjadacza treści. Miłą odmianą na tym jałowym i monotonnym horyzoncie jest „Cmono” – zbiór trzynastu rozmów z pisarzami stanowiący ciekawy przewodnik po współczesnej literaturze.

Osobowości znajdziemy tu wyłącznie wybitne: Pamuk, Alameddine, Škvorecký, Oz, Keret, Satrapi, Ugrešić, Spiró, Bärfuss, Müller, Simic, Ashbery i Manguel. Wywiady z nimi układają się w spójną całość - przemyślaną, choć nieplanowaną. Rozmowy nie były prowadzone z zamiarem wydania antologii, autor nie chciał włączać ich w teoretyczne szeregi, przypinać im łatek i segregować na literackich półkach. Po prostu pytał, pochylał się nad książkami, szedł śladem wątków, tropem bohaterów oraz ich stwórców.

Konwersacje są więc autonomiczne, choć każda, jak zgrabnie ujął to sam Jankowicz, jest „rozmową literacką”. Pytania, które nadają im ton i wytyczają ich trakt, są głęboko przemyślane i decydują o wartości całego zbioru. Jankowicz to czytelnik i krytyk wnikliwy, sięgający sedna opowieści, chwytający delikatnie jej sens i wgryzający się w jej DNA. Jego dociekliwość sprawia, że każdy wywiad ma swoją konstrukcję, cel do którego zmierza, smak, który go zagęszcza. Struktura zarysowana tym poszukiwaniem jest intrygująca, a suma wywiadów tworzy bardzo udaną opowieść o literaturze i współczesnym świecie.

Książka podzielona jest na trzy części o subtelnie zarysowanych wątkach przewodnich. Na „Szept opowieści” składają się pogawędki o roli snucia historii, ich funkcjach oraz doniosłości. Czytelnik spotyka tu zatopionego w nostalgii Pamuka oraz ironicznego Kereta. Część drugą otwiera rozmowa z Satrapi, a znane z jej komiksów „wietrzenie duszy” staje się tytułem owego rozdziału. To właśnie tutaj znajdujemy refleksje o współczesnym świecie, jego społecznych i politycznych problemach oraz chwiejnej i kapryśnej tożsamości. Trzecia i ostatnia część, „Nigdy nie byłam słowem”, to miejsce dla poetów i milczenia Herty Müller. Jankowicz pyta o słowo jako „spoiwo” oraz „żeton w komunikacyjnej grze”, czyli rozprawia z literatami o języku, który wyraża, raportuje stan myśli i opisuje rzeczywistość. Na koniec mamy pyszny deser – „Lectio” z Manguelem, człowiekiem, który miał zaszczyt być lektorem Borgesa, a jako właściciel biblioteki liczącej ponad 40.000 woluminów na literaturze zna się jak mało kto.

Choć „Cmono” składa się wywiadów, które były publikowane w „Tygodniku Powszechnym” (oraz innych mediach, np. na TVP Kultura),książka stanowi odrębną całość, która jest spójna i zupełnie niezależna.

A dlaczego „Cmono”? Tego dowiedzie się już z lektury.

Recenzja powstała dla Opętanych Czytaniem: http://opetaniczytaniem.pl/recenzje/cmono-rozmowy-z-pisarzami-grzegorz-jankowicz-wydawnictwo-poznanskie-2013.html

Co chwila ukazują się nowe wywiady-rzeki, które obiecują czytelnikowi wejście w porywający nurt słów, choć mają zupełnie wyschnięte koryta. Wielkie nazwiska pozbierane są w błyskotliwe antologie, które mamią nas erudycją w pigułce, ale nie zaspokajają nawet chamskiego apetytu szeregowego zjadacza treści. Miłą odmianą na tym jałowym i monotonnym horyzoncie jest „Cmono” –...