W 1956 roku Stanisław Rembek, skutecznie marginalizowany przez władze PRL jako weteran i piewca wojny polsko-bolszewickiej, z dużym trudem opublikował zbiór trzech opowiadań poświęconych Powstaniu Styczniowemu. Pierwsze z nich poświęcone jest rozterkom warszawskiego prokuratora wojennego, pułkownika Aleksandra Kamińskiego, targanego wątpliwościami na tle sprawy niejakiego Chodakowskiego - domniemanego zamachowca. Prokurator Kamiński, mimo iż współpracujący z caratem, nie widzi wystarczających podstaw do wyroku skazującego, ale jednocześnie jest zakładnikiem władz rosyjskich w osobie pułkownika Gryszyna. Opowiadanie to jest zdecydowanie najsłabsze w zbiorze; razi pewna wpisana weń łopatologia i toporność wywodu, aczkolwiek mimochodem rzuca interesujące światło na postrzeganie Powstania Styczniowego z perspektywy "tu i teraz", jakże odmiennej od dzisiejszej, zakrzepłej w martyrologicznych banałach. Zresztą - na tle dwóch pozostałych tekstów, ten tytułowy zdaje się być podpięty jedynie z powodu tematyki. Prawdziwy dyptyk tworzą bowiem "Przekazana sztafeta" i "Igła wojewody".

W nich bowiem Rembek wychodzi "w pole" i tworzy prozę wojenną w pełnej krasie. Oczywiście nie byłby sobą, gdyby przyjął "sakramentalną" perspektywę polską - zamiast tego ukazuje dwa epizody z działań rosyjskiego szwadronu kawalerii, ze szczególnym uwzględnieniem młodego porucznika Fiodora Jeremina. To jego oczami, świeżo upieczonego oficera, oglądamy sąd nad młodym Żydem Symchą, działania "wojenne" w pewnej wsi, wreszcie pojmanie powstańczego wojewody pułkownika Markowskiego. W toku operacji młody Jeremin obserwuje uważnie swojego dowódcę - budzącą odrazę ale i fascynację okrutną kreaturę, rotmistrza Dobrowolskiego, Polaka w służbie carskiej. Dobrowolski to trochę żywioł wojny w stanie szaleństwa. Jego przeciwwagą jest racjonalny porucznik Żuryn. Rembek wzorowo oddał klimat służby w XIX-wiecznej kawalerii, bezbłędnie też - w odróżnieniu od pierwszego opowiadania - prowadzi analizę Polski w momencie zrywu niepodległościowego - widzianej oczami osoby z zewnątrz. Poza "Stankiewiczem" Eustachego Rylskiego nie znam drugiej książki na ten temat - na tak znakomitym poziomie.

"Ballada o wzgardliwym wisielcu": 6 / 10
"Przerwana sztafeta", "Igła wojewody": 9 / 10

Inne moje recenzje znajdziesz na blogu ww.zaokladkiplotem.pl

W 1956 roku Stanisław Rembek, skutecznie marginalizowany przez władze PRL jako weteran i piewca wojny polsko-bolszewickiej, z dużym trudem opublikował zbiór trzech opowiadań poświęconych Powstaniu Styczniowemu. Pierwsze z nich poświęcone jest rozterkom warszawskiego prokuratora wojennego, pułkownika Aleksandra Kamińskiego, targanego wątpliwościami na tle sprawy niejakiego...