Justyna Nowotniak jest naukowcem Uniwersytetu Szczecińskiego. Wizja etnografii wizualnej u Justyny Nowotniak ewoluowała od czasów magisterium. Autorka – Etnografia Wizualna w badaniach i praktyce pedagogicznej – przeszła od badania ukrytego programu szkolnego, przez ewaluacje, badanie biedy, badanie intymności szkolnej, po prezentowane w najnowszej książce badania poświęcone etnografii wizualnej. Justyna Nowotniak broniła habilitacji doktorskiej właśnie tą książką, a dokładniej broniła badań w niej zawartych.
Etnografia wizualna to, w najprostszym rozumieniu, badania prowadzone na określonym terenie z wykorzystaniem fotografii, obrazów, video. Autorka prezentowanej książki tak ją definiuje: „Wobec tego zadaniem etnografii stało się dawanie całościowego poglądu na kulturę danego ludu i unaocznianie wszystkich jej aspektów.”, „We wskazanych kontekstach etnografia może być rozumiana jako dyscyplina naukowa, proces badawczy lub jako jego efekt, rezultat badania.”, dalej czytamy „ Najważniejszym atutem podejścia etnograficznego jest zatem bezpośredni dostęp badacza do rzeczywistych sytuacji, działań i miejsc.”. Justyna Nowotniak prezentuje badania prowadzone w szkołach, z wykorzystaniem fotografii. Opisuje świat widziany oczami ucznia – to uczniom autorka – Etnografia Wizualna w badaniach i praktyce pedagogicznej – oddała aparaty, by zrobili zdjęcia w szkole ale też miejscu zamieszkania. Fotografie te można zobaczyć w prezentowanej książce. Dowiemy się, od autorki, jaka jest najistotniejsza cecha badań etnograficznych, o celach nauki, jak podchodzić do badania terenu, jaki jest podstawowy warunek całościowego ujęcia życia badanych, funkcje opisu etnograficznego, co to jest heterotopia w ujęciu Michaela Foucaulta, o strukturze czasu i miejsca na cmentarzu, dagerotypie. Znajdziemy również definicje aparatu fotograficznego, obrazu, rzeczywistości, oraz wyobraźni, o kodowaniu rzeczowym, selektywnym i teoretycznym, o metodach badawczych w etnografii wizualnej, o wywiadach z pomocą fotografii, o statusie danych wizualnych, o typologii interpretowania podejść w ogólnym znaczeniu, o fotograficznym notatniku. Justyna Nowotniak daje wiele podpowiedzi jak, np. „Oto kilka „kanonicznych zwyczajów”, które zagwarantują to, że proces analizy będzie systematyczny i weryfikowalny:”. Dla autorki w badaniach z pomocą fotografii ważne są również komentarze i podpisy pod zdjęciami – a dlaczego są ważne, można dowiedzieć się sięgając po „Etnografię wizualną w badaniach i praktyce pedagogicznej”. Autorka dokładnie prezentuje metodologię teorii ugruntowanej. Justyna Nowotniak, oprócz etnografii wizualnej, omawia fotoewaulację, szczególnie autoewaulację z pomocą fotografii – jako nowatorskiego podejścia do prezentowania własnego dorobku naukowego. Takie podejście do ewaulacji jest nie tylko nowatorskie, ale również dokładne – fotografiom nie umknie nic, co by mogło ujść uwadze najbardziej wnikliwemu badaczowi. Zarówno teoria, jak i metodologia badań etnograficznych, została spełniona ze szczegółowością godną podziwu. Samo wydawnictwo, jakim jest Impuls – wskazuje na dużą wartość merytoryczną, teoretyczną i praktyczną, prezentowanej książki. Impuls to jedno z czołowych wydawnictw naukowych w Polsce.
Justyna Nowotniak przedstawia następujące zagadnienia: istota etnografii, etnografia edukacyjna jako „kultura studiowania kultur”, reprezentacje fotograficzne – obiektywność i prawda obrazów, fotografia na usługach etnografii – narodziny etnografii wizualnej, program ukryty jako kategoria semantyczna, edukacyjne konceptualizacje programu ukrytego, model badań własnych, techniki fotograficzne w etnografii wizualnej – projektowanie i realizacja, analiza danych jakościowych, interpretacja materiałów wizualnych, „Nieoswojona” przestrzeń szkolnego budynku, ukryty wymiar szkolnej wiedzy ucznia i jej wizualne przedstawienia, ocenianie wewnątrzszkolne – podział i dystrybucja przychylności losu, raporty etnograficzne, Archeologia patrzenia, w fotograficznym skrócie o przestrzeni, władzy i wiedzy w projekcie Michela Foucaulta, wszechobecność władzy, władza dyscyplinarna – wizualne przedstawienia, zakończenie, czyli powrót do nowego, przebieg i charakterystyka badań, odkrywanie społecznego świata pokoi nauczycielskich – pierwsze wnioski, między etnografią stosowaną a ewaluacją – rozważania terminologiczne, miejsce badań ewaluacyjnych w nowym systemie nadzoru pedagogicznego w Polsce, ewaulacja wewnętrzna jako badanie szkolnej codzienności – fazy fotoewaulacji, analiza materiału wizualnego i wnioski, pożytki fotoewaulacji, dobre praktyki, czyli aktywny uczeń podmiotem na przerwie i w sali lekcyjnej, fotoewaulacja jako narzędzie pedagogicznej interwencji, etnografia w kształceniu akademickim. Zagadnienia te są ujęte w następujących rozdziałach: Badania etnograficzne w naukach społecznych, „Nie do zobaczenia”, czyli etnografia wizualna w badaniu programów ukrytych, Dyskurs wiedzy/władzy Michaela Foucaulta w przestrzeni szkoły Archeologia patrzenia, Społeczne światy nauczycieli. Pokój nauczycielski w obiektywie aparatu fotograficznego, Fotoewaulacja „społecznej architektury” szkoły – o nowy wymiar ewaulacji wewnętrznej, Etnografia wizualna w kształceniu akademickim. Etyczne problemy danych wrażliwych. Rozdziały te są ujęte w następujące części: Etnografia wizualna w badaniach pedagogicznych, Etnografia wizualna w praktyce pedagogicznej.
Justyna Nowotniak autorka książki pt. „Etnografia wizualna w badaniach i praktyce pedagogicznej” to ugruntowana teoretycznie, metodologicznie i praktycznie publikacja, poświęcona nie tylko etnografii wizualnej ale również ewaulacji, a konkretniej fotoewaulacji. Napisana barwnym, szczegółowym, a równocześnie konkretnym słowem, wpisuje się w ramy większości tematów badawczych. Tematy te posługując się metodą proponowaną przez Justynę Nowotniak , bez wątpienia, wzbogaciłyby się o dodatkowe materiały, informacje, interpretacje i analizy. Polecam szczególnie badaczom. Książka wyróżnia się również zamieszczonymi w niej zdjęciami, które ukazują dodatkową wartość – są uzupełnieniem milczących słów - niezapisanych na kartach papieru, są nową treścią, nowym przekazem, może nawet dodatkową książką.

Elżbieta Rogalska

Justyna Nowotniak jest naukowcem Uniwersytetu Szczecińskiego. Wizja etnografii wizualnej u Justyny Nowotniak ewoluowała od czasów magisterium. Autorka – Etnografia Wizualna w badaniach i praktyce pedagogicznej – przeszła od badania ukrytego programu szkolnego, przez ewaluacje, badanie biedy, badanie intymności szkolnej, po prezentowane w najnowszej książce badania...