Adam Mickiewicz, jeden z trzech narodowych wieszczów, króluje w młodzieżowych rankingach pisarzy znienawidzonych. Flaki z olejem „Pana Tadeusza”, bełkot „Dziadów cz. III”, bzdety ballad… No, może czasem kto drgnie przy wzmiankach o biografii poety, gdy pojawiają się kobiety. Poza tym… że też istnieje!

Mnie biografia i twórczość poety uwiodła jeszcze w czasach licealnych. I odtąd - aż po dziś dzień uwielbiam jego wcielenie – cudownie pysznego poetę Konrada. Jak mogłam więc nie sięgnąć po pamiętniki najstarszego syna poety, Władysława Mickiewicza (1838 – 1926), wydane przez wydawnictwo Iskry w końcówce ubiegłego roku?

Przede wszystkim - rzecz oczywista - szukałam wizerunku poety, mając świadomość, że życie syna było budowaniem pomnika ojca. I echa tego pobrzmiewają w „Pamiętnikach”, gdy na przykład wypowiada on opinię: Tylu karłów pracuje nad pomniejszaniem olbrzymów, że mimo woli chce się temu przeciwdziałać.

Pamiętniki pisał Władysław Mickiewicz w latach 20. XX wieku. Mają więc charakter wspomnieniowy, co wyraźnie zaznacza się w sposobie opowiadania. Ponieważ już jako starszy człowiek powraca do atmosfery rodzinnego emigracyjnego domu (Adam Mickiewicz po wybuchu powstania listopadowego nie powrócił nigdy do ojczyzny), skromnie mówi o sobie: … jedyną moją zasługą jest to, że byłem synem wielkiego ojca i widzem niejednej rewolucji. Idealizuje tamtą rzeczywistość, pokazując ją ze strony jej wielkości, mniej kłopotów czy kontrowersyjności. Nie potrafi obiektywnie ocenić wszystkich osób z otoczenia ojca, czego najwyrazistszym przykładem jest postać Andrzeja Towiańskiego, założyciela i przywódcy Koła Sprawy Bożej, sprawcy kłopotów Adama Mickiewicza. Świetnie, z niezwykłym talentem gawędziarskim opowiada za to o środowisku Wielkiej Emigracji. Kreśli portrety osób, które odgrywały w ówczesnej rzeczywistości znaczącą rolę (książę Adam Czartoryski, Jules Michelet, Giuseppe Garibaldi, Wiktor Hugo, Aleksander Hercen, Sadyk Pasza i wielu innych). Podsuwa czytelnikowi liczne anegdoty, mając jednakże świadomość, że dla ważnego celu pisze. Stąd okrasza swoje wspomnienia pouczeniami, które wyraźnie zdradzają wiek opowiadacza i jego moralne zacięcie. Spójność stylu opowiadacza zaburzona zostaje w kolejnych tomach, w których nad narracją autora przewagę zyskują różne pisma i listy, jego samego z czasów, o których właśnie pisze, rodziny lub innych osób.

Wbrew skromności autora i dbałości o to, by nie narzucać się ze swoją osobą, w toku opowieści okazuje się, że syn poety wiódł całkiem interesujące życie. Wiele podróżował (daje interesujące opisy podróży), wydawał pismo emigracyjne, publikował i prowadził księgarnię wydawniczą. Był naocznym świadkiem rewolucyjnych zdarzeń (np. Komuna Paryska) i fermentów politycznych (niezwykle wyraziście opisuje na przykład Warszawę 1861r.). Organizował kampanie na rzecz Polaków w czasie I wojny światowej.

Jego życie podporządkowane było „świętej sprawie”. I ona wyznaczała system wartości. Czytając dzisiaj, w wolnej Polsce, pamiętniki Władysława Mickiewicza nieustająco doświadcza się zadziwienia patriotycznym uniesieniem człowieka czasów Polski rozbiorowej. Nie do wyobrażenia dzisiaj.

Ponad 900-stronicowe pamiętniki (3 tomy) stanowią bardzo plastyczny obraz XIX-wiecznej epoki. To obowiązkowa lektura dla tych, którzy szukają historycznego kolorytu tamtych czasów. Przewijają się przez jej karty wszystkie ważne wydarzenia, znaczące dla kultury europejskiej i polskiej.

„Pamiętniki” opatrzone są wstępem i wspomnieniem o Władysławie Mickiewiczu. Nota edytorska objaśnia zasady reedycji wspomnień. Indeks osób gromadzi liczne nazwiska. I ciekawe, czy zaskakująca będzie dla Was liczba odniesień do Juliusza Słowackiego, bohatera słynnego rzekomo nieustającego pojedynku wieszczów?

Justyna Radomińska