Mało budująca autobiografia niefortunnego cesarza Chin, a potem „cesarzyka-marionetki” quasi państwa Mandżukuo jest dość wciągająca, nie tyle z powodu heroicznego życiorysu orientalnego władcy, co z faktu, iż jest ciekawym źródłem do oceny niuansów wydarzeń w Państwie Środka od początków XX w. do definitywnego zdobycia władzy przez chińskich komunistów. Młyn dziejowy wciągnął w swoje żarna kilkuletniego chłopca, czyniąc go cesarzem Chin. Był to właściwie zmierzch zmurszałego feudalizmu z Chinach i cesarzątko musiało się zrzecz władzy i w następstwie późniejszych wypadków uchodzić z Pekinu. Dekadentyzm dworu, w którym się wychowywał oraz bezsprzeczna słabość charakteru sprzęgnięta z przyciasnym umysłem uczyniła z niego człowieka słabego i chwiejnego. Naturalny w tym wypadku pęd do władzy, jaką sprawowali jego przodkowie, pchnął go do kolaboracji z japońskimi imperialistami. Zderzenie takiej miernoty jak Pu Yi z bezwzględnymi i twardymi najeźdźcami z Armii Kwantuńskiej zaowocowało fasadowym państwem z fasadowym cesarzem, który prastarą tradycją chińskich cesarzy firmował bezwzględną eksploatację i wyniszczenie okupowanej przez Japonię części Chin. W wyniku klęski Japonii w II Wojnie Światowej cesarz państwa Mandzukuo po wielu perypetiach dostał się w ręce chińskich komunistów Mao Zedonga. Ci z kolei wzorując się na wcześniejszym działaniu zdegenerowanych dworaków z Zakazanego Miasta, a później Japończyków, również wykorzystali tę ludzką kreaturę do swoich celów. Całemu światu chcieli pokazać, że oni nie mordują swoich dawnych władców, ale wręcz przeciwnie dają szansę do ponownego życia w drodze resocjalizacji. Pu Yi przez 10 lat ochoczo współpracował z nowymi zwierzchnikami. Czego owocem była ta mocno tendencyjna i zmanipulowana autobiografia. Zdeprecjonowany władca samobiczuje się we swoich wspomnieniach, jakim to był złym i zepsutym człowiekiem. Jaką to wielką szansę dostał od Chińskiej Republiki Ludowej. Przyznam się szczerze, że w ostatnich rozdziałach było mi nawet szkoda tego małego człowieka, który musiał zaliczyć tak wielki upadek i być przymuszonym do wymuszonej autokrytyki. Moja litość dla niego trwała aż do wątku w którym wspominał, że nie mógł się przemóc do opróżnienia więziennego kubła z fekaliami (w ramach normalnych więziennych dyżurów). Argumentował, że byłoby to zhańbienie majestatu jego przodków. Nie miał takich oporów przy poprowadzeniu dekadenckiego i zepsutego życia w czasach głodu i wojny domowej w kraju w którym żył. Nie czuł skalania majestatu swoich przodków, gdy dał się wykorzystywać jak ostatni zaprzedaniec japońskim mordercom i okupantom, którzy planowo wyniszczali naród Chiński. Mając na sumieniu zdradę stanu dał się żywcem oddać na łaskę Armii Czerwonej. Opór pojawił się dopiero w konfrontacji z cuchnącym ludzkimi odchodami wiadrem… Według mnie, jeżeli przez kogoś cierpi drugi człowiek (w tym wypadku miliony ludzi) to nie ma wytłumaczenia, że ktoś jest słaby czy po prostu niezbyt mądry, aby właściwie ocenić swoje postępowanie.
Abstrahując od powyższego, książka jest bardzo ciekawym uzupełnieniem wiedzy z historii Chin i całego Dalekiego Wschodu w pierwszej połowie XX w. Czuję, że wiele wniosła do mojego postrzegania zawartych w niej tematów. Ukazuje wiele smaczków z życia codziennego feudalnych elit Chin. Rozdziały poświęcone reedukacji Pu Yi był dla mnie niezłą gratką, ponieważ byłem przyzwyczajony do tego, że reżimy komunistyczne z połowy XX w. po prostu eliminowały swoich wrogów. Widocznie ostatni cesarz Chin był tak żałosnym przeciwnikiem, że uznano, iż lepiej będzie odegrać farsę z jego „nawróceniem” na porządnego obywatela ludu chińskiego, niż czynienie z niego męczennika dla sprawy, do której nawet na jotę nie dorósł.

Mało budująca autobiografia niefortunnego cesarza Chin, a potem „cesarzyka-marionetki” quasi państwa Mandżukuo jest dość wciągająca, nie tyle z powodu heroicznego życiorysu orientalnego władcy, co z faktu, iż jest ciekawym źródłem do oceny niuansów wydarzeń w Państwie Środka od początków XX w. do definitywnego zdobycia władzy przez chińskich komunistów. Młyn dziejowy...