Jesteśmy społecznością, która kocha książki

Fragment recenzji z mojego bloga Czepiam się książek, na którego serdecznie zapraszam! http://czepiamsieksiazek.pl/?p=871 „Żyjemy dziś na gruzach niespełnionych proroctw, niosąc w swoim bagażu mentalnym ››końce świata‹‹, które – choć po wielokroć zapowiedziane i żarliwie wyczekiwane – nie doszły jednak do skutku”, pisze we wstępie Dariusz Czaja, redaktor książki Scenariusze końca. Zmierzch, kres, apokalipsa. Jednak publikacja ta wcale nie traktuje o końcu świata rozumianym jako nagły i brutalny kres istnienia człowieka, zagłada wszechświata… Książka jest nieoczywista. Zerknąwszy na okładkę i tytuł, spodziewałam się znaleźć w niej analizy twórczości literackiej Kasprowicza czy Vonneguta, filmów takich jak Melancholia Larsa von Triera albo Czas Apokalipsy F. F. Coppoli, może wizerunek postapokaliptycznego świata opanowanego przez zombie, itp. Trafiłam tymczasem na ambitne teksty o rzeczach dotąd mi nieznanych, lub znanych bardzo powierzchownie. Autorzy czerpią z teorii humanistycznych, filozoficznych, historiozoficznych i teologicznych na temat szeroko pojętego końca: końca życia jako jednostkowej apokalipsy w skali micro, kresu cywilizacji, zmierzchu boga i religii, schyłku historii, śmierci sztuki, wreszcie końca czasu, dziejów. Nowość wydawnictwa Czarne to antologia esejów z dziedziny „antropologii końca”. Twórcy zbioru wzięli na warsztat takie teksty kultury jak: powieści Poczucie kresu Juliana Barnesa i Pierścienie Saturna W. G. Sebalda; wiersze Drugie przyjście W. B. Yeatsa i Piosenka o końcu świata Czesława Miłosza; filmy Koń turyński Béli Tarra i Satyricon Federico Felliniego; dramat Końcówka Simona Becketta; inspirowane tekstem biblijnej Apokalipsy witraże Lebensteina z paryskiej kaplicy Centre du Dialogue; powstały w nazistowskim obozie jenieckim utwór muzyczny Kwartet na koniec czasu Oliviera Messiaena. W zatytułowanych kolejno „dyskursy”, „fikcje”, „sztuki” trzech częściach książki znajdziemy dwanaście tekstów pełnych analogii, odniesień i dygresji. Ich autorzy poszukują odpowiedzi na fundamentalne pytania i snują rozważania natury egzystencjalnej. Kreślą przy tym fragmenty mniej znanej historii ludzkości. W sposób odważny i nowatorski reinterpretują wspólne kulturze zachodniej dogmaty, mity i archetypy. Pojęcia „końca” i „apokalipsy” są bogate w sensy i niejednoznaczne semantycznie. Wieloznaczność słowa „koniec” uwidacznia się chociażby w drugim akapicie tego tekstu, jeśli zaś chodzi o „apokalipsę”, może być rozumiana jako koniec właśnie, jako destrukcja, ale też objawienie, odsłonięcie tajemnicy, wezwanie do odsłonięcia. W potocznym języku i sztuce popularnej apokalipsa kojarzona jest najczęściej z wywołującym grozę wypełnieniem się ››mistycznej przepowiedni końca świata‹‹. Tymczasem autorzy esejów pokazują, że to coś więcej i mniej zarazem. Że ostateczny kres może wyglądać inaczej niż podpowiada nam to pierwotny instynkt, mniej albo bardziej przerażająco niż ilustruje to Biblia. Mamy okazję zapoznać się z odmiennymi wyobrażeniami tego, co wywołuje powszechnie niepewność i lęk, doświadczyć the seanse of an ending według ludzi z odległych epok i miejsc, zobaczyć koniec ich oczyma. Zamiast ujmować tytułowe „koniec”, „kres”, „zmierzch”, „apokalipsę” w ciasne ramy definicyjne, autorzy zbioru ukazują ich wieloaspektowość, antynomiczość, paradoksalność. Tak zwana „wyobraźnia apokaliptyczna” towarzyszy człowiekowi od zarania dziejów. Tekstem, który szczególnie silnie oddziałuje na ludzkie zmysły i od wieków inspiruje artystów jest Apokalipsa św. Jana. Księga Objawienia jest źródłem wielu późniejszych tekstów kultury o charakterze katastroficznym i apokaliptycznych. Kilka wybranych spośród wielu dotykających tej tematyki dzieł posłużyło twórcom tomu, jako punkt wyjścia dla rozważań o końcu. Jak możemy przeczytać na obwolucie, „autorów szczególnie interesowało to, w jaki sposób refleksja filozoficzna, fikcje literackie, sztuki piękne i narracje filmowe organizują naszą wyobraźnię i nasze myślenie o ››końcu wszystkich rzeczy‹‹”. Co jest charakterystyczne – przynajmniej według mnie – dla tego typu książek, to że kiedy kończymy ich lekturę, nasza podróż tak naprawdę dopiero się zaczyna. Jest tyle rzeczy do przemyślenia, tyle nowych dzieł o których nie wiedzieliśmy, a które teraz m u s i m y poznać. To jedna z tych publikacji, które poszerzają horyzonty, zmuszają do myślenia, niepokoją, ale też inspirują do dalszego zgłębiania tematu. Nie jest to lektura lekka i przyjemna, ale watro podejmować podobne wyzwania dla lepszego zrozumienia świata, ludzi i samego siebie. Pod wpływem Scenariuszy końca zdążyłam już kupić Poczucie kresu Barnesa, teraz poluję na Końcówkę Simona Becketta. W tym tygodniu na pewno obejrzę Konia turyńskiego, którego seans mam od dawna w planach. Moje zainteresowanie końcem paradoksalnie nie zamknie się wraz z przekroczeniem mety lektury. To właściwie dopiero początek [...]