Czy „Wiedźmin” jest słowiański?

Czy to za sprawą sagi wiedźmińskiej pióra Andrzeja Sapkowskiego do mody wróciło wszystko, co słowiańskie? Niebagatelny wpływ miały na to oczywiście również gry komputerowe (w których, moim zdaniem, słowiańskość była jeszcze bardziej wyczuwalna, choćby za sprawą fenomenalnej folkowej muzyki) oraz serial Netfliksa. Pomimo krytyki, która, upraszczając, zdaniem wielu fanów wynikała z niedostatecznego podążania za książkowym pierwowzorem, produkcja cieszy się dużą oglądalnością – pierwszy sezon był hitem platformy, a i drugi radził sobie całkiem nieźle (trafił do top 10 seriali anglojęzycznych na Netfliksie z największą widownią w ciągu miesiąca od premiery). Dziś, 29 czerwca, premierę ma sezon trzeci. 

Na fali popularności serialu czytelnicy sięgnęli po książki (windując ich sprzedaż m.in. za oceanem), a gracze wrócili na grzbiet Płotki w grze „Wiedźmin 3: Dziki Gon”. Natomiast na rynku przybywa książek z elementami słowiańskimi. Sam wiedźmiński cykl trudno określić wprost słowiańskim, choć pojawiają się w nim takie wątki. Andrzej Sapkowski skomentował to w wywiadzie opublikowanym w „Książkach. Magazynie do Czytania”:

Moją wyobraźnię rozbudzają jednak takie słowiańskie elementy, jak strzyga z opowiadania „Ostatnie życzenie” czy inne potwory, których łby Geralt zmuszony jest ściąć mieczem. Przed premierą kolejnego sezonu serialu o Białym Wilku szukałam więc słowiańskich książek. Na łamach Lubimyczytać Babka od histy, czyli Agnieszka Jankowiak-Maik, pisała już o tych publikacjach, które warto przeczytać, jeśli uwielbia się „Wiedźmina” – począwszy od książek naukowych, przez leksykony, na popularnonaukowych pozycjach skończywszy. Pozwólcie więc, że ja skupię się na nowościach – książkach ze słowiańskimi motywami, które pojawiły się w księgarniach w ostatnich miesiącach.

Nowości książkowe z motywami słowiańskimi

Paradoksalnie długie letnie dni sprzyjają czytaniu krótkich opowiadań. Pomiędzy kąpielami w jeziorze a spacerami wśród leśnych zarośli polecam więc lekturę antologii opowiadań, która premierę miała ledwo tydzień temu. „Kwiat paproci i inne legendy słowiańskie” (wydawnictwo Mięta) zawiera utwory polskich autorek, które nie bez przyczyny kojarzone są ze słowiańskością. Jest tu: Paulina Hendel, Aneta Jadowska,Marta Kisiel, Marta Krajewska, Agnieszka Kulbat, Katarzyna Berenika Miszczuk, Martyna Raduchowska, Jagna Rolska, Małgorzata Starosta oraz Anna Szumacher.

Szczególnie polecam waszej uwadze dwa opowiadania: otwierające tom „Rem-X”, Pauliny Hendel, oraz „Kukuk” Marty Kisiel. To pierwsze przypadnie do gustu miłośnikom „Wiedźmina”, bo główny bohater, Egon, jest – podobnie jak Geralt – łowcą potworów. Podobnie jak on zmaga się też z niezrozumieniem otoczenia. Jest samotnikiem – do czasu aż nie pozna Idy, młodej pisarki kryminałów. Na końcu opowiadania, gdy już myślimy, że wiemy, jakie będzie zakończenie, autorka przygotowała niezły plot twist! Z kolei „Kukuk” to nieco nostalgiczna wyprawa w przeszłość – w leniwe lato niedługo po II wojnie światowej. Wywczasy profesorowej Jagi Tupatajko przebiegają spokojnie. Młoda żona nieco postrzelonego profesora powsinogi odpoczywa, popalając papierosy i opalając się nad jeziorem. Sielski odpoczynek zaburzy jednak magia nocy kupały, wywołana przez Jagę i nowo poznaną koleżankę z ośrodka, młodziutką, ciężarną Hankę. Nie każde opowiadanie nawiązuje do nocy kupały i tytułowego kwiatu paproci, ale w każdym znajdziemy słowiańską mitologię i inspirację legendami.

Jeśli już jesteśmy przy opowiadaniach, od razu napiszę też o „Czterech porach magii”. Nawiązanie do pór roku w tytule nie jest przypadkowe – w środku znajdziemy bowiem cztery teksty, których akcja toczy się wiosną, latem, jesienią i zimą. Jest tu wiosenne wesele Mileny Wójtowicz, żar, wicher i południca w tekście Magdaleny Kubasiewicz, opowiadanie ze świata Dory Wilk pióra Anety Jadowskiej i mroźna opowieść Marty Kisiel o Tomirze, Kirze i Filomenie. I choć to krótka forma, to dzięki temu, że w zbiorze znalazły się tylko cztery opowiadania, każde z nich miało wystarczająco dużo miejsca, by odpowiednio wybrzmieć.

„Dwie i pół duszy” Justyna Hankus

Intrygująca, nieprzewidywalna i nieco niepokojąca, jak szept, który słychać po zmroku. Zresztą o atmosferze, którą przesycona jest książka, doskonale mówi podtytuł. Folk noir w wydaniu Justyny Hankus jest gęsty i plastyczny tak bardzo, że niemal możemy go poczuć i posmakować. Pisząc o poetyckim i niezwykle obrazowym języku autorki, nie chcę być gołosłowna, posłużę się więc cytatem otwierającym książkę:

Akcja toczy się u schyłku XX wieku, a karty powieści zapełniają postaci charakterystyczne dla zapomnianej przez wszystkich polskiej wsi. Głównym bohaterem jest Mateusz Kusy, który mieści w sobie dwie dusze. I podczas gdy on ma ich za dużo, ktoś inny ma za mało. Hankus dzieli opowieść na rozdziały, poświęcając je różnym postaciom, a wątki ich dotyczące splatają się w całość, która układa się jak barwna mozaika. Więcej już nie zdradzę, by nie psuć czytelniczej przyjemności.

Zajrzeć Słowianinowi do garnka

Na koniec książka mniej typowa, bo kulinarna. Pozwalam sobie ująć ją wśród innych nowości, mimo że premierę miała w 2015 roku – w 2023 roku została bowiem wydana na nowo, z zupełnie inną okładką. „Kuchnia Słowian” to kompendium wiedzy o kulturze kulinarnej wczesnośredniowiecznej Słowiańszczyzny. Autorzy, Hanna i Paweł Lisowie, podjęli się próby sprawdzenia, co do garnka wrzucali Słowianie – dosłownie! Wykorzystując nowoczesne metody badawcze, rozszyfrowali, jakiego rodzaju produkty spożywcze były przygotowywane bądź przechowywane w glinianych naczyniach znalezionych przez archeologów. Do laboratorium wysłali próbki wczesnośredniowiecznych naczyń odkrytych w Chodliku i Żmijowiskach. Na podstawie otrzymanych wyników, a także własnych eksperymentów oraz wiedzy z zakresu etnografii, historii, botaniki i ziołoznawstwa, podjęli się odtworzenia słowiańskich przepisów i smaków.

W publikacji znajdziemy nie tylko przepisy (z ciekawszych: śledzie na słowiańsko, podpłomyki głodowe, polewka z lebiody, pokrzywowe chrupki czy smażone czereśnie w miodzie z kwiatami czarnego bzu), ale też felietony dotyczące życia i obyczajów dawnych Słowian. Jak pisałam na początku artykułu, „Wiedźmin” rozbudził mój apetyt na słowiańskość, a ta książka pozwoli mi go zaspokoić!

Na księgarskich półkach możemy znaleźć coraz więcej książek opartych na mitologii słowiańskiej. Chętnie poczytam wasze rekomendacje.