Zapraszamy do Polski dwudziestolecia międzywojennego. Tej już niepodległej, po triumfalnym zrywie w 1918 roku i po zwycięskim powstaniu wielkopolskim. Do Polski jednoczącej się wokół trudów odbudowy wspólnoty narodowej, a zarazem niezwykłego twórczego wybuchu w dziedzinach kultury i sztuki. A nade wszystko do czasów, które znamy tylko ze wspomnień dziadków i pradziadków. Do lat sprzed prymatu telewizji, gdy triumfy święciły gazety i kina, a Polskie Radio dopiero rozpoczynało nadawanie. Do lat, w których na ulicach przechadzali się wytworni panownie i szykownie ubrane panie; do czasów kindersztuby i dobrych manier. 

Dwudziestolecie międzywojenne jest chętnie wybierane jako tło dla ksiażek i całych cyklów powieściowych. O tym, jak wyglądało życie w Polsce w okresie między I a II wojną światową warto również przeczytać w książkach reporterskich, opisujących nie tylko codzienność elit i mieszkańców najważniejszych miast, ale również zwykłych obywateli kraju.

100 lat temu, na kartach powieści...

„Król”, Szczepan Twardoch (Wydawnictwo Literackie)

Na początek proponujemy dwie książki Szczepana Twardocha, w których autor odmalowuje międzywojenną Polskę. Dwie, bo obok zekranizowanego przez Canal+ „Króla”, którego akcja dzieje się w międzywojennej Warszawie, warto zajrzeć również do osadzonej pomiędzy Górnym Śląskiem i Berlinem „Pokory”.

W „Królu” wszystko zaczyna się w zatłoczonej sali Kina Miejskiego, gdzie rozentuzjazmowana publiczność przygląda się walce bokserskiej. Trwa ostatnie starcie w meczu o drużynowe mistrzostwo stolicy. Polscy kibice dopingują reprezentanta Legii — znanego falangistę Andrzeja Ziembińskiego. Z żydowskich trybun dobiegają okrzyki na cześć zawodnika klubu Makabi Warszawa, Jakuba Szapiry. Ten wieczór należy do niego. Wśród wiwatów jednych i gwizdów drugich, triumfowi Szapiry przyglądają się siedemnastoletni Mojżesz Bernsztajn oraz Kum Kaplica — stary bojownik PPS, socjalista i król warszawskiego półświatka.

Piękne samochody, kobiety, zimna wódka i gorąca krew. Boks, dzielnice nędzy i luksusowe burdele, błoto Woli i eleganckie ulice Śródmieścia. Żydzi i Polacy. Getto ławkowe i walki uliczne. Etniczny, społeczny, religijny i polityczny tygiel Warszawy 1937 roku. A ponad wszystkimi podziałami zasady gangsterskiego świata, w którym siła jest najcenniejszą walutą.

„Pokora”, Szczepan Twardoch (Wydawnictwo Literackie)

W „Pokorze” Twardoch opowiada o rewolucji, miłości i problemie odnalezienia się w nowym powojennym świecie. Leutnant Alois Pokora wychodzi ze szpitala na ulice zrewoltowanego Berlina. Stary świat się skończył. La Belle Époque umarła w okopach I wojny światowej. Nowy świat rodzi się w bólach: na froncie zachodnim i podczas rewolucji, przetaczającej się przez pokonane Niemcy.

Alois nie należał do starego świata, nie należy też do nowego. Syn górnika z Górnego Śląska, zrządzeniem losu wyrwany z proletariackiej rodziny, wszędzie spotyka się z pogardą i odrzuceniem. Samotny i prześladowany, wierzy tylko w erotyczną relację z perwersyjną, dominującą Agnes. Jednak w świecie, który się skończył, nic nie jest prawdziwe.

„Pokora” to porywająca powieść o miłości, wojnie i rewolucji. Epicka historia o Berlinie i Śląsku, o Niemcach i Polakach, o podziałach społecznych i etnicznych. O pożądaniu, władzy, uległości i cenie, jaką płaci się w walce o godność.

Kryminalne zagadki, niecne zachcianki

„Już nikogo nie słychać”, Ryszard Ćwirlej (wyd. Czwata Strona)

Osadzony w poznaniu lat 20. retro-kryminał popularnego twórca powieści kryminalnych Ryszarda Ćwirleja. W roli głównej ulubiony bohater ltieracki stworzony przez Ćwirleja: komisarz Antoni Fischer.

Listopad 1926 roku. W Poznaniu krążą pogłoski o spodziewanej wizycie Piłsudskiego. Nad bezpieczeństwem Marszałka ma czuwać sam komisarz Antoni Fischer. Jednak napięta po przewrocie majowym atmosfera w kraju, narastające nastroje antysemickie oraz ciągle ścierający się bolszewicy i narodowcy nie ułatwiają komisarzowi zadania.

Na domiar złego w mieście dochodzi do zbrodni. Młody praktykant znajduje ciało zastrzelonego właściciela zakładu pogrzebowego, Alojzego Kaczmarkiewicza. Jego siostrzeniec Anastazy Olkiewicz, zasłużony w czasie wojny bolszewickiej przodownik policji, za punkt honoru stawia sobie złapanie zabójcy. Niedługo potem, w podobny sposób, ginie działacz partii narodowej, mecenas Olgierd Witecki. Fischer nie ma ani chwili do stracenia, jak najszybciej musi znaleźć groźnego zabójcę.

Ryszard Ćwirlej perfekcyjnie oddaje atmosferę dwudziestolecia międzywojennego. Jego bohaterowie przechadzają się po uliczkach dawnego miasta, zaglądają do barów, zatęchłych piwnic i cel.

„Pogromca grzeszników”, Grzegorz Kalinowski (wyd. Muza)

Uhonorowany Nagrodą Wielkiego Kalibru pierwszy tom cyklu kryminalnego o aspirancie Kornelu Strasburgerze.

Wpływowa prostytutka i burdelmama, Madame Gala, zostaje brutalnie zamordowana. Wszystkie tropy wskazują na porachunki w półświatku lub na krwawą zemstę. Sprawę prowadzi aspirant Kornel Strasburger, który ma opinię śledczego tyleż utalentowanego, co niezdyscyplinowanego. Żartowniś, zwany przez kolegów Dodkiem, wpada jednak w tarapaty, bo postępów w śledztwie nie ma, a trupów przybywa. Giną kolejni sutenerzy i prostytutki. Prasa i przełożeni Strasburgera szybko wiążą sprawę z krwawym alfons-pogromem z czasu rewolucji 1905, a jako sprawcę typują Goliata, żydowskiego bandytę i zapaśnika. Zamiast oczekiwanych awansów aspirantowi i jego podwładnemu, przodownikowi Stolarczykowi, grozi zesłanie na prowincję. Tymczasem nie brakuje chętnych, by w czasach sanacyjnej dobrej zmiany zrobić ze sprawy nowego alfons-pogromu trampolinę do awansu i kariery.

Świat prostytutek i sutenerów, upadłych przestępców i błyskotliwych, lecz całkowicie bezwzględnych prawników. Świat karierowiczów i ludzi, którzy za powodzenie swojej misji zapłacą każdą cenę. Wygrany bierze wszystko, przegrany może nie tylko pożegnać się z karierą, ale i stracić życie – oto Warszawa roku 1930.

Reporterskie spojrzenie

„Dwudziestolecie od kuchni”, Aleksandra Zaprutko-Janicka (wyd. Znak Horyzont)

Aleksandra Zaprutko-Janicka zabiera czytelników w czasy szokujących kontrastów. Arystokratyczne rauty zestawia z wielkim kryzysem, zmuszającym wiejskie rodziny do żywienia się trawą i korą. Pisze o niesamowitym postępie technicznym, który na zawsze odmienił życie gospodyń. Ale też o emancypacji polskich kobiet, które nie chciały, by dłużej mówiono im, że całe życie mają spędzić przy garach. Pokazuje niezwykłą zaradność, oszczędność i przedsiębiorczość naszych prababć. Zdradza tajniki dawnej gastronomii, wyjaśnia, czym był street food 80 lat temu i jak kobiety łączyły pracę zawodową z opieką nad domem i dziećmi.

„Dwudziestolecie od kuchni” to coś więcej niż książka o kulinarnych dziejach naszego kraju. To również zbiór wciąż aktualnych porad oraz dowód na to, że historia przedwojennej Polski nie należy wyłącznie do mężczyzn.

„Antologia polskiego reportażu XX wieku t.1”, Mariusz Szczygieł (wyd. Czarne)

O dwudziestoleciu międzywojennym warto również przeczytać w reportażach z tamtych lat. W końcu pierwsza połowa XX wieku to czas, gdy gatunek literacki jakim jest reportaż przeżywał swój rozkwit. Zbiór tekstów najwybitniejszych polskich reportazystów tamtych czasów znajdziemy w „Antologii polskiego reportażu XX wieku t.1”. Wśród autorów, których teksty Mariusz Szczygieł wybrał do zredagowanej przez siebie antologii, znajdziemy tak znaczące w historii polskiej literatury i publicystyki nazwiska jak Jan Parandowski, Zofia Nałkowska, Melchior Wańkowicz i Stanisław Cat-Mackiewicz.

Arystokracja II Rzeczpospolitej

„Amerykańska księżna. Z Nowego Jorku do Siedlisk”, Virgilia Sapieha (wyd. Fundacja Ośrodka Karta)

W 1933 roku młoda Amerykanka przyjeżdża do Polski jako żona księcia Pawła Sapiehy. Trafia do egzotycznego świata polskiej arystokracji, w którym nowojorskie wychowanie musi skonfrontować z zastaną tu rzeczywistością. Z tej perspektywy spogląda na stosunki społeczne panujące w II Rzeczpospolitej, poznaje ówczesną elitę, obserwuje nadchodzącą wojnę oraz upadek państwa. Z wrodzonym talentem pisarskim, niepozbawionym ostrza krytyki, odmalowuje fascynujący obraz epoki. Po wybuchu wojny wraca do Stanów Zjednoczonych, gdzie zostaje cenioną postacią życia literackiego.

Świeże i niezwykłe ujęcie przedwojennej Polski. Portret ówczesnej polskiej arystokracji z punktu widzenia młodej Amerykanki. Wiele z tego, co – jak nam się wydaje – pamiętamy o latach 20. i 30. ubiegłego wieku, jest truizmem i stereotypem. Ta książka zadziwi współczesnych czytelników pełnym zrozumienia, choć dalekim od romantyzmu opisem świata, który przeminął – Anne Applebaum.

Na warszawskiej ulicy

„Lato 1920”, Joanna Rolińska (wyd. Bellona)

Opowieść o warszawskiej ulicy roku 1920 – od 20 czerwca do 20 sierpnia. Tydzień po tygodniu, dzień po dniu. Strajki robotnicze, upał, drożyzna, premiery w teatrach i kabaretach, afery kryminalne i tajemnicza fala samobójstw. Letnie ogródki kawiarniane przy których przysiadają umundurowani już ochotnicy. Wreszcie apel Piłsudskiego, wielki zryw mobilizacyjny warszawiaków i uroczysty wymarsz pierwszych oddziałów. Wiece robotnicze i procesje błagalne. Na tym tle historie zwykłych ludzi i znacznych postaci zasłużonych dla miasta. O czym dyskutowano, na jakie tematy się kłócono, gdzie bywano i co czytano? Gdzie wyjeżdżano na wakacje? Jakie lęki wewnętrzne władały wtedy społeczeństwem warszawskim? Książka pokazuje stolicę roku 1920 jako miasto wewnętrznie skłócone, szarpane sprzecznymi namiętnościami, a jednocześnie potrafiące w obliczu niebezpieczeństwa zmobilizować się, zjednoczyć, zawiesić swary.

„Boso, ale w ostrogach”, Stanisław Grzesiuk (wyd. Prószyński i S-ka)

Przedwojenna Warszawa okiem młodego warszawskiego cwaniaka.
Stanisław Grzesiuk z właściwym sobie humorem i swadą portretuje przedmieścia stolicy z ich obyczajami, tradycją i swoistym kodeksem honorowym, sięgając przy tym po słownictwo i specyficzną gwarę warszawskiej ulicy.

Wydanie książki zostało wstrzymane na kilka miesięcy przez cenzurę. Wreszcie w lipcu 1959 roku książka trafiła do księgarń i podobnie jak „Pięć lat kacetu” natychmiast zniknęła z półek. Czytelnicy i recenzenci apelowali do autora i wydawnictwa z prośbą o dodruki. A książka stała się na całe dekady lekturą obowiązkową chłopaków z warszawskich podwórek.