Lista autorów, których opowiadania opublikowano w książce „Opowieści niesamowite. T. 1 Literatura francuska” może budzić uznanie i dawać nadzieję na coś więcej, niż tylko rozrywkę. Guillaume Apollinaire, Honoré de Balzac, Guy de Maupassant czy Anatole France to pisarze kojarzeni nie tylko przez badaczy historii literatury, ale także przez zwykłych czytelników. Nie oni jednak pójdą na pierwszy ogień, a niejaki Jacques Cazotte, który jest tym dla literatury francuskiej, czym Lewis był dla angielskiej, Hoffmann dla niemieckiej a Poe dla amerykańskiej.

Jacques Cazotte swoje najsłynniejsze dzieło, „Diabła zakochanego” napisał w 1772 roku, w okolicach terminu I rozbioru Polski. Podczas gdy w naszym kraju dominowały nastroje smutku i boleści, we Francji niezaangażowany politycznie pisarz oddał się fantazji. Jego opowiadanie to klasyk gatunku przedstawiającego zaprzedanie duszy siłom nieczystym. Bohaterem jest tu Don Alvaro, młody i niegłupi człowiek. Pewnego razu wpada jednak w pułapkę, zastawioną przez samego Diabła. Ten, zmieniony w piękną kobietę, próbuje uwieść Alvara, który jednak nie daje się nabrać na łatwe pokusy. Honor i tradycja są w tym wypadku ważniejsze dla niego, niż chwilowa rozkosz. Dzieło Cazotte można odczytywać bardzo szeroko, jako opowieść o ludzkiej naiwności, o zaprzepaszczeniu ważnych wartości, o dążeniu do czystości. Można też potraktować je całkiem dosłownie, jako kolejną narrację o męskiej sile i kobiecej zmysłowości. Prawdopodobnie dzisiaj nie zrobiłoby większego wrażenia, ale w momencie pisania było pionierskie, w zakresie połączenia zwyczajnego, ludzkiego życia, z diabolicznymi wizjami. W tym aspekcie dzieło Cazotte nazywane jest inicjatorem współczesnej fantastyki. Swego czasu zostało też zekranizowane przez Romana Polańskiego pod tytułem „Dziewiąte wrota”.

Po „Diable zakochanym” przenosimy się do roku 1822, czyli równo pięćdziesiąt lat później. Wtedy to Charles Nodier otrzymał Legię Honorową, a jednocześnie opublikował swoją najsłynniejszą, romantyczną nowelę „Trilby albo Chochlik z Argyle”. Tu ponownie przyjrzymy się fascynacji i zakochaniu. Tytułowa postać pozostaje pod silnym urokiem żony rybaka. Gdy pozostają w chacie sami, siada na jej kolanach, szepcze miłosne zaklęcia a sporadycznie całuje ją w policzek. Próbę ratunku z opresji podejmie jej mąż, który najpierw sprowadzi z pobliskiego klasztoru ojca Rolanda, a później podejmie z nim modły o oczyszczenie domu z duchów pogańskich. Opowieść została napisana w ten sposób, że właściwie do końca czytelnik nie wie czy sprytny chochlik jest rzeczywisty, czy stanowi wyłącznie wytwór wyobraźni młodej żony. Niewątpliwie jest figurą, pod którą Nodier przedstawia tęsknotę za piękną i czystą miłością, ale także za próbą odnalezienie szczęścia na ziemi. Ostatecznie romantyczna historia zakończy się po szekspirowsku, co tylko potwierdzi, na kim pisarz z Francji się wzorował.

„Trilby albo Chochlik z Argyle” ma w sobie jakąś magiczną, odświeżającą moc. Nie inaczej jest z kolejną nowelą, „Zaczarowaną ręką” Gerarda de Nervala. Prawdziwym objawieniem jest jednak inna, napisana przez Prospera Merimée, a osnuta na legendzie o don Juanie. Opowiadanie zostało opublikowane w 1834 roku, czyli w okresie, gdy powstały takie dzieła jak: „Pan Tadeusz”, „Zemsta”, „Balladyna”, „Kordian”, „Ojciec Goriot” czy „Dama pikowa”. Być może dzięki tak dużemu nagromadzeniu wartościowych pozycji, opowiadanie Mérimée jest stosunkowo mniej znane, a równie ciekawe i inspirujące. Autor ukształtował postać swojego protagonisty przed jego nawróceniem na dobrze nam znanych wzorach Moliera i Mozarta. Don Juan jest tu miłosnym sportowcem, tworzy listę uwiedzionych kobiet i mężów, którym przyprawił rogi. Tym co Mérimée wprowadził do historii, jest postać towarzysza bohatera - diabolicznego Don Garcii. To on okazuje się królem połowów, a don Juanowi pozostanie jedynie rola jego cienia. W pewnym momencie obudzi się w nim także inna strona. Zacznie bać się śmierci, odbędzie spowiedź, rozda majątek ubogim, a pozostałą część przeznaczy na wzniesienie kaplicy i szpitala. Wstąpi też do zakonu dominikanów i rozpocznie surową pokutę. Wychowanie pod okiem honorowego ojca da sobie jeszcze raz przypomnieć, dowodząc przy tym, że wieczna harmonia i spokój nie są pisane człowiekowi takiemu jak don Juan.

W zbiorze zawarty został też inny tekst oparty na tej samej legendzie. Jules Amédée Barbey d’Aurevilly „Najpiękniejszą miłość Don Juana” napisał w roku narodzin dwóch późniejszych Noblistów: Władysława Reymonta oraz Johna Galsworthy’ego. Pisarz opisuje w nim ostatnią wieczerzę podstarzałego legendarnego rozpustnika, z jego dwunastoma kochankami. Na tym ważnym wydarzeniu, mężczyzna ma obwieścić, która z oblubienic była miłością jego życia. Trudno w tym tekście doszukać się choćby szczątków grozy. Niesamowitość wiąże się tu raczej z niedosłownością i oderwanym od rzeczywistości tematem. Całkiem zabawne, ale mimo wszystko ostatecznie dość monotonne.

„Opowieści niesamowite. T. 1 Literatura francuska” to kilkanaście różnorodnych opowiadań, które pokazują nie tylko odmienne podejście do zjawisk paranormalnych, ale dają też wgląd w rozwój myśli, sensów i doświadczeń ich autorów. Z premedytacją pomijam opisy bodaj najciekawszych nowel zebranych w tym tomie: „Melmoth pojednany” Honore de Balzaca, „Zapowiedź” Auguste’a de Villiers de l’Isle-Adama i dwóch rewelacyjnych narracji Guy de Maupassanta „Zjawa” i „Horla”. Niewątpliwie ciekawe, lekkie i ironiczne są także wieńczące tom opowieści Anatola France’a i Guillaume Apollinaire’a. Każdy kto chciałby na własnej skórze przekonać się, jak ewoluowała fantastyka oraz jakie lęki i demony prześladowały dawne pokolenia, powinien po ten tom sięgnąć. To kawał historii, a przy tym także dobrej rozrywki, która bez epatowania tanimi chwytani i przemocą, potrafi przestraszyć, rozbawić, poruszyć i skłonić do refleksji.

Recenzja ukazała się pod adresem http://melancholiacodziennosci.blogspot.com/2020/07/recenzja-opowiesci-niesamowite.html

Lista autorów, których opowiadania opublikowano w książce „Opowieści niesamowite. T. 1 Literatura francuska” może budzić uznanie i dawać nadzieję na coś więcej, niż tylko rozrywkę. Guillaume Apollinaire, Honoré de Balzac, Guy de Maupassant czy Anatole France to pisarze kojarzeni nie tylko przez badaczy historii literatury, ale także przez zwykłych czytelników. Nie oni...