Zbiór esejów chorwackiej pisarki połączonych ledwo zauważalnym, epizodycznym motywem lisa, często zresztą naciąganym. Nierówna pozycja, w której obok utworów intrygujących występują te średnie albo wręcz słabe. Pozycja przede wszystkim przeznaczona dla fanów pisarki, choć na pierwsze spotkanie też się nada.

Bardzo lubię czytać eseje, które przecież są czystymi literackimi pociskami. W nich najłatwiej zetknąć się z oryginalnymi ideami a w dodatku są napisane w taki sposób, aby czytelnik nie był w stanie oderwać się od lektury. Przynajmniej dobre eseje są takie. Ugresic daleko do bycia wybitną eseistką, jej język nie zaskakuje – styl jest przejrzysty, często nadmiernie wygładzony, przez co ma się wrażenie, że bohaterowie jedynie recytują przygotowane przez siebie wcześniej przemówienia. Nie ma tutaj spontaniczności czy naturalności. Ugresic łączy w swoich utworach elementy własnej biografii, przemyśleń z literackimi konikami – opisuje, to co ją zaciekawi czy przyjdzie do głowy, i nie zawsze jedno z drugim ma wiele wspólnego. Choć bardzo się stara połączyć wszystkie zawarte tutaj eseje postacią czy symbolem lisa – a w zasadzie częściej lisicy – to zabieg ten pozostaje raczej nieudany i należałoby się zastanowić czy w ogóle jest potrzebny.

Spektrum zainteresowań autorki to przede wszystkim literatura wschodniej Europy – nawet jak pisze o uczennicy Nabokova, to przecież dotyczy to tak naprawdę jego samego – Rosjanina. Porusza tematy widocznie jej bliskie, czyli tematy uchodźców, degradacji czy też zmiany statusu literatury (książka to produkt), roli kobiet w literaturze czy wreszcie wybranych przez siebie pisarzy. Nie znalazłam tutaj nic, co by mnie całkowicie zaskoczyło, zbiło z tropu, kazało się zastanowić. Autorka ma wiele ciekawych, trafnych spostrzeżeń – zwłaszcza podobały mi się te związane z rolą kobiety-wdowy po pisarzu, a więc strażniczki literatury – ale z drugiej strony równie dużo takich, które prowadzą donikąd.

Tom „Lis” zawiera w sumie sześć niedługich esejów, to jest troszkę ponad 300 stron tekstu, bardzo ładnie zresztą wydanego. Środkowy utwór zwany „Ogrodem diabła” zdaje się nieco wyróżniać na tle innych – blisko mu do spokojnego, melancholijnego romansu – zupełnie jakby dopiero w nim udało się autorce udowodnić, choć sama nie wiem, czy to zauważyła, że życie to powieść, za którą trzeba będzie kiedyś zapłacić „podatek od kiczu”. A zagadnienie to porusza niemal w każdym eseju.

Nie wiem, komu mogłabym polecić tę pozycję poza fanami Ugresic. Pewnie wielbiciele poważnej, pełnej spokojnych, niespecjalnie błyskotliwych skojarzeń prozy byliby zainteresowani lekturą i nie czuliby znużenia. Ja mogę z czystym sumieniem przyznać, że nie jestem nią zachwycona, ale też nie spisuję jej całkowicie na straty. Pomimo tego, że nie rozumiem celu wprowadzania do książki trącających myszką fragmentów o łapaniu motylów z rudego łona starszej bibliotekarki, to wciąż przyjemnie było się zapoznać z niektórymi z przemyśleń autorki. Może po prostu ta książka jest odpowiednia dla tych, którzy lubią poznawać to, co komuś innemu chodzi po głowie.

„Lis” Ugresic to taki typ książki, który przejdzie niezauważony pośród tysiąca innych pozycji i wcale nie trzeba z tego powodu rozpaczać. To lektura, która niczego w życiu nie zmienia, ale wciąż jest wystarczająco interesująca, aby zająć sobie nią tych kilka wieczorów.

Agata Majchrowicz