20/2024 (audiobook 14/2024)
Powróciłem do tej publikacji po wielu latach, pierwsze zeń spotkanie zaliczyłem z końcem podstawówki lub w początkach szkoły średniej.
Wiele od tamtej pory przeczytałem na temat hitlerowskiego terroru, jako niegdysiejszy belfer zdążyłem także przekazać nieco tej wiedzy młodzieży - w oparciu o ówczesną podstawę programową.

Mimo tego “obycia z tematem” lektura Szmaglewskiej poraża do dziś i w kręgu literatury obozowej jest to pozycja absolutnie wyjątkowa.
Na czym ta wyjątkowość polega?
Na przykład na tym, że jest to świadectwo złożone niemalże na gorąco. Auschwitz-Birkenau wyzwolono 27 stycznia 1945 roku, a pracę nad książką Szmaglewska zakończyła… w lipcu tego samego roku (nawiasem mówiąc – w dniu, który wiele lat później stał się dniem moich imienin).
Jest to więc świadectwo bezpośrednie nie tylko za względu na osobiste przeżycia, ale także na czas zdania z nich relacji – wspomnienia o ludziach, sytuacjach, zdarzeniach nie zdążyły pokryć się patyną, nie uległy zatarciu ani zniekształceniu, były świeżą, ziejącą, dymiącą raną, którą Autorka “leczyła” m. in. pisząc tę książkę.
Po drugie – co bardzo ważne i co nie jest takie oczywiste na tle wielu innych obozowych świadectw – Szmaglewskiej udała się trudna sztuka zrównoważenia pomiędzy faktograficzną relacją a literaturą jako wyrazem artystycznego przekazu.
Autorka nie epatuje przemocą, nie przytłacza czytelnika skuwającą niczym mróz grozą. A mimo to – czyta się te wspomnienia odczuwając dreszcze pełzające po plecach.
Jednocześnie – dotykając jądra ciemności – Szmaglewskiej udaje się nie rozmyć powagi tematu w zbyt literackiej narracji, nie przesadza z artystycznymi środkami wyrazu, nie pozwala by forma zdominowała treść.
Wreszcie – “Dymy nad Birkenau” wyróżnia głębia humanistycznej refleksji, celność spostrzeżeń, szeroki zakres obserwacji, objętość kontekstu, rozpiętość wniosków.
Nieprzypadkowo Szmaglewska stawała jako świadek w Norymberdze zeznając przed Międzynarodowym Trybunałem Wojskowym.

Pozostając niejako w temacie autentyczności wynikającej z “szybkości” złożonej relacji – polecam powrót do filmu “Ostatni etap” z roku 1947, którego planem filmowym był autentyczny obóz, możemy więc zobaczyć go jeszcze względnie podobnym do tego prawdziwego. Namawiam tym bardziej, że w 2019 roku film przeszedł cyfrową rekonstrukcję obrazu i dźwięku.

Lektor: Katarzyna Błaszczyńska

20/2024 (audiobook 14/2024)
Powróciłem do tej publikacji po wielu latach, pierwsze zeń spotkanie zaliczyłem z końcem podstawówki lub w początkach szkoły średniej.
Wiele od tamtej pory przeczytałem na temat hitlerowskiego terroru, jako niegdysiejszy belfer zdążyłem także przekazać nieco tej wiedzy młodzieży - w oparciu o ówczesną podstawę programową.

Mimo tego “obycia z...